Uchwała Rady Światowej Federacji Luterańskiej - 16 VI 1998
A. TŁO
I. Historia powstania "Wspólnej deklaracji"
Już przed II Soborem Watykańskim istniały w różnych miejscach nieformalne rozmowy między katolikami i luteranami. Oficjalny, z upoważnienia Kościołów prowadzony dialog katolicko-luterański zaczął się jednak dopiero po Soborze w roku 1967.
Nowe wspólne wsłuchiwanie się w Dobrą Nowinę zwiastowaną w Piśmie Świętym oraz recepcja osiągnięć w zakresie biblistyki, teologii i historii doprowadziły do wyraźnego zbliżenia w kwestii rozumienia usprawiedliwienia grzesznika z łaski Bożej przez wiarę w czyn zbawczy Chrystusa.
Już podczas pierwszej fazy dialogu, zakończonej raportem końcowym "Ewangelia a Kościół" (1972), okazało się, że istnieje możliwość sformułowania zgodnego rozumienia usprawiedliwienia.
Dwa dialogi na płaszczyźnie krajowej wniosły istotny wkład do całej sprawy:
dialog w USA ("Justification by Faith", 1985) i dialog w Niemczech ("Lehrverurteilungen - kirchentrennend?",1986). Na temat drugiego z nich wypowiedział się w sposób wiążący w 1994 r. Zjednoczony Kościół Ewangelicko-Luterański w Niemczech.
Trzecia faza międzynarodowego dialogu luterańsko-rzymskokatolickiego zakończyła się ogłoszeniem raportu "Kościół i usprawiedliwienie" (1994).
Również w dialogach regionalnych i międzynarodowych prowadzonych z innymi Kościołami centralne znaczenie nauki o usprawiedliwieniu dla zawartości właściwego głoszenia Ewangelii było przedmiotem szczególnej uwagi.
W łonie samej ŚFL temat usprawiedliwienia był ważnym zagadnieniem. Zgromadzenie Ogólne w Helsinkach (1963) próbowało ogarnąć ten temat w całej jego złożoności. W dalszym rozwoju doszło do owocnego pogłębienia różnych aspektów poselstwa o usprawiedliwieniu. Ważną rolę w tym procesie odegrały dialogi ekumeniczne Kościołów luterańskich i ŚFL.
Dojrzał więc czas na wspólną deklarację luterańsko-rzymskokatolicką w sprawie nauki o usprawiedliwieniu. Bilans osiągnięć dialogowych został dokonany, osiągnięcia te ujęto w formie sumarycznej deklaracji, wobec której Kościoły mogą zająć oficjalne stanowisko.
II. Charakter "Wspólnej deklaracji"
" Wspólna deklaracja" ma następujące zamiary (& 5): Chce ona ukazać, że na podstawie dialogu Kościoły luterańskie i Kościół rzymskokatolicki są teraz w stanie reprezentować wspólne rozumienie naszego usprawiedliwienia przez Bożą faskę w wierze w Chrystusa. Nie zawiera ona wszystkiego, co w każdym Kościele naucza się na temat usprawiedliwienia; stanowi jednak konsens w podstawowych prawdach nauki o usprawiedliwieniu oraz ukazuje, że istniejące nadal różne podejścia nie są już powodem do formułowania potępień doktrynalnych.
"Wspólna deklaracja" nie jest nową i odrębną prezentacją usprawiedliwienia, która chce zająć miejsce obok wspomnianych dokumentów dialogowych i źródeł udokumentowanych w aneksie (por. "Źródła do Wspólnej deklaracji w sprawie nauki o usprawiedliwieniu"). Nie opracowano jej także po to, aby Kościoły przyjęły ją jako nowe wyznanie wiary.
"Wspólna deklaracja" stanowi konsens w podstawowych prawdach dotyczących nauki o usprawiedliwieniu. We wspólnych wypowiedziach "Wspólnej deklaracji" podkreśla się te zgodności poglądów, aczkolwiek istnieją różnice, o których wspomina się w && 18 do 39.
"Wspólna deklaracja" zachęca Kościoły luterańskie i Kościół rzymskokatolicki do wzajemnego wyrażenia przekonania, że potępienia doktrynalne XVI stulecia nie mają już mocy obowiązującej, o ile w obu Kościołach usprawiedliwienie jest nauczane w taki sposób, w jaki zostało przedstawione we "Wspólnej deklaracji".
Pytanie, jakie sekretarz generalny postawił Kościołom członkowskim Światowa Federacja Luterańska w liście z lutego 1997 r., dotyczy tylko luterańskich potępień doktrynalnych odnośnie do katolickiej nauki o usprawiedliwieniu. Jednak prezentacja usprawiedliwienia we "Wspólnej deklaracji" jest pomyślana także jako podstawa do tego, aby Kościół rzymskokatolicki złożył podobne oświadczenie w sprawie rzymskokatolickich potępień doktrynalnych dotyczących luterańskiej nauki o usprawiedliwieniu.
Zasada wzajemności, jaką posługuje się "Wspólna deklaracja", ma istotne znaczenie dla jej metody i stanowi dlatego podstawę dla jej właściwego zrozumienia. "Wspólna deklaracja" stanowi ekumeniczne porozumienie, tzn. porozumienie między Kościołami luterańskimi a Kościołem rzymskokatolickim w tradycyjnej kwestii o charakterze rozłamowo-kościelnym.
"Wspólna deklaracja" jest także oświadczeniem, które za cel stawia sobie, że uzgodnienie w rozumieniu usprawiedliwienia musi znaleźć odbicie i potwierdzenie w życiu i doktrynie Kościołów (& 43).
Przyjęcie takiej deklaracji nie oznacza dlatego końca dialogu luterańsko-rzymskokatolickiego na temat usprawiedliwienia i jego znaczenia. Przeciwnie, zawiera ona zobowiązanie do kontynuowania dialogu w oparciu o osiągnięte uzgodnienia. "Wspólna deklaracja" sama wymienia ważne kwestie, które wymagają dalszego wyjaśnienia: dotyczą one między innymi relacji między Słowem Bożym a nauką kościelną jak również nauki o Kościele, jego autorytetu, jedności, urzędu i sakramentów, wreszcie relacji między usprawiedliwieniem a etyką społeczną (& 43).
W ostatnich latach okazywano nauce o usprawiedliwieniu większe zainteresowanie teologiczne, pogłębiono też dyskusję nad jej znaczeniem ekumenicznym. "Wspólną deklarację" należy czytać w tym kontekście. Obecnie jednak trzeba wspólnie dalej zbadać nie tylko konsekwencje tej nauki dla szczególnych obszarów doktryny i praxis Kościoła, lecz istnieje też konieczność prowadzenia dalszych fundamentalnych badań w dziedzinie nauki o usprawiedliwieniu.
III. Sumaryczna analiza stanowisk Kościołów członkowskich Światowa Federacja Luterańska wobec "Wspólnej deklaracji", dokonana przez Instytut Badań Ekumenicznych w Strasburgu
/a/ W momencie dokonywania tej analizy (12 czerwca 1998) spośród ogólnej liczby 122 Kościołów członkowskich i 2 Kościołów stowarzyszonych, na list sekretarza generalnego z lutego 1997 r. odpowiedziało 89 Kościołów członkowskich. Kościoły te reprezentują 54 716 821 wiernych, co oznacza 95% luteran związanych z ŚFL. Wywodzą się one ze wszystkich regionów: z Afryki (19), Ameryki Łacińskiej {11), Ameryki Północnej (3), Azji (23) i Europy (33).
/b/ odpowiedzi analizowano w oparciu o & 40 i 41 "Wspólnej deklaracji" i pytania postawione w liście sekretarza generalnego.
/c/ Spośród 89 Kościołów członkowskich, które zajęły stanowisko, 80 odpowiedziało "tak". Odpowiedź pięciu brzmiała "nie". Jedna odpowiedź jest trudna do zinterpretowania, lecz raczej trzeba ją uznać za "tak". Trzy odpowiedzi są trudne do zinterpretowania, lecz raczej trzeba je uznać za "nie".
/d/ 80 pozytywnych odpowiedzi stanowi 89,9% nadesłanych stanowisk (91%, jeśli doliczy się trudną odpowiedź, którą raczej trzeba uznać za "tak". Reprezentują one 45 137 913 lub 78,3% luteran należących do ŚFL (48 470 654 lub 84,1% luteran należących do ŚFL, gdy doliczy się trudną odpowiedź, którą raczej trzeba uznać za "tak". W ten sposób Kościoły, które reprezentują solidną większość wspólnoty luterańskiej, przyjęły "Wspólną deklarację".
/e/ Pięć odpowiedzi negatywnych oznacza 5,6% nadesłanych stanowisk (9%, gdy doliczy się odpowiedzi trudne). Reprezentują one 1 598 287 lub 2, 7% luteran w ŚFL (6 246 167 lub 10,8% luteran w ŚFL, gdy doliczyć trudne odpowiedzi). W obu sposobach liczenia odpowiedzi pozytywne znacznie przewyższają negatywne.
/f/ Według analizy strasburskiej akceptacja ustaleń "Wspólnej deklaracji" przez Radę ŚFL byłaby całkowicie zgodna z konsensem, jaki ujawnił się w stanowiskach Kościołów członkowskich.
IV. Punkty widzenia i przemyślenia dotyczące procesu recepcji "Wspólnej deklaracji" w Kościołach
/a/ Większość odpowiedzi nadesłanych przez Kościoły członkowskie zawiera w ten lub inny sposób ocenę procesu recepcji "Wspólnej deklaracji". Niektóre Kościoły już na obecnym etapie uznały proces dyskusji i recepcji za korzystny dla stosunków ekumenicznych.
/b/ Pewne tematy okazały się jednak nadzwyczaj trudne i stały się przedmiotem intensywnych dyskusji. Również niektóre Kościoły, które zaakceptowały "Wspólną deklarację", uznały te tematy za problem. Muszą być one przedmiotem dalszych dyskusji i studiów prowadzonych zarówno w środowiskach luterańskich jak i wspólnie przez luteran i katolików. Szczególne trudności dotyczą pozycji nauki o usprawiedliwieniu jako kryterium (& i8), konkupiscencji i grzechu obecnego w usprawiedliwionym (&& 28-30) oraz stosunku między dobrymi uczynkami a zachowaniem łaski (&
/c/ Poza tymi kwestiami, które dotyczą bezpośrednio usprawiedliwienia, debata ukazała konieczność podjęcia dalszych wysiłków zmierzających do wyjaśnienia, czym jest właściwie rozumiany konsens ekumeniczny. "Wspólna deklaracja" rości sobie prawo do konsensu, który można by nazwać "konsensem zróżnicowanym", tzn. konsensem, który wystarcza dla osiągnięcia określonych celów i dlatego jest kompatybilny z różnicami, które nadal pozostają. Uzgodnienie nie zawiera wszystkiego, co w każdym Kościele naucza się na temat usprawiedliwienia. Dopuszcza dalsze istnienie różnic, ale pod warunkiem, że nie są już [one] powodem do formułowania potępień doktrynalnych (& 5).
/d/ Wielu dało wyraz nadziei, że zakończony powodzeniem proces recepcji "Wspólnej deklaracji" rozumiany jako wzajemne, ekumeniczne porozumienie w zakresie usprawiedliwienia i jako oświadczenie, że potępienia doktrynalne XVI wieku nie mają już zastosowania, ma konsekwencje pastoralne dla przyszłych stosunków między luteranami i katolikami na płaszczyźnie wspólnoty lokalnej, zwłaszcza podczas wspólnej modlitwy i nabożeństwa. Nawet gdy "Wspólna deklaracja" sama nie znosi różnic, które dotyczą urzędu i sakramentów, istnieje nadzieja, że jest ważną podstawą postępu także w tych dziedzinach.
B. ZALECENIE
l. Przesłanki
/a/ Do 12 czerwca 1998 r. 89 Kościołów członkowskich Światowej Federacji Luterańskiej odpowiedziało na list sekretarza generalnego z lutego 1997 r., w którym je pytał, czy mogą zaakceptować przekonania wyrażone przez "Wspólną deklarację w sprawie nauki o usprawiedliwieniu".
/b/ 80 Kościołów, które reprezentują 78,3% luteran należących do ŚFL, zaakceptowało zróżnicowany konsens przedstawiony we "Wspólnej deklaracji"'. Konsens do którego rości sobie prawo "Wspólna deklaracja", ma trzy aspekty. Po pierwsze: treść konsensu jest zawarta we wspólnych wypowiedziach rozdziału 1 (&& 8-12), rozdziału 3 (&& 14-18 a.c) i rozdziału 4 (&& 19, 22, 25, 28, 31, 34, 37). Przyjęcie tych uzgodnień nie jest niczym innym niż przyjęciem konsensu. Po drugie: "Wspólna deklaracja" stoi na stanowisku, że różnice, które nadal istnieją, dotyczą tematów, które nie naruszają konsensu w podstawowych prawdach (por. & 40), tzn. że różnice są kompatybilne z obustronną akceptacją wspólnych wypowiedzi "Wspólnej deklaracji". Po trzecie: konsens ten ukazuje także, że pozostające różnice nie są już dalej powodem do potępień doktrynalnych (& 5). Gdy jakiś Kościół akceptuje uzgodnienia zawarte we "Wspólnej deklaracji" i gdy na ich podstawie oświadcza, że odnośne potępienia doktrynalne nie mają mocy obowiązującej, mimo że różnice pozostają wówczas można powiedzieć, że zaakceptował rodzaj konsensu, o jaki chodzi "Wspólnej deklaracji".
/c/ Jeszcze większa liczba Kościołów niż ta, o której mówi akapit b, oświadczyła, że potępienia doktrynalne luterańskich ksiąg wyznaniowych nie dotyczą nauki Kościoła rzymskokatolickiego przedłożonej we "Wspólnej deklaracji".
/d/ Sekretariat generalny ŚFL prowadzi listę Kościołów członkowskich, które przyjęły lub jeszcze przyjmą przekonania wyrażone we "Wspólnej deklaracji". Stanowiska, nadesłane przez Kościoły, będą teraz i w przyszłości do dyspozycji dla celów studialnych. W trakcie dalszej dyskusji Kościoły, które nie dały odpowiedzi lub odpowiedziały negatywnie, będą mogły dopisać się do listy Kościołów akceptujących. W każdym razie w łonie wspólnoty luterańskiej w pełni będą akceptowane odpowiedzi negatywne.
/e/ Tego rodzaju uchwała, podjęta przez Radę w imieniu ŚFL, jest ostatnim krokiem w zintegrowanym procesie doradczym i pertraktacyjnym, w którym uczestniczyły Kościoły członkowskie jak również gremia ŚFL. Tak więc właśnie luterańska akceptacja "Wspólnej deklaracji" jest rezultatem procesu, który obejmuje zarówno uchwały akceptujących Kościołów jak również uchwałę Rady ŚFL.
II. Oświadczenie
Na bazie tych przesłanek Rada POSTANOWIŁA:
podziękować za trud tym Kościołom członkowskim, które zajęły się "Wspólną deklaracją" i do niej się ustosunkowały;
podziękować Instytutowi Badań Ekumenicznych w Strasburgu za to, że zrealizował prośbę Rady z 1997 r. w sprawie przeanalizowania odpowiedzi Kościołów;
przyjąć stanowiska Kościołów członkowskich wobec "Wspólnej deklaracji" i analizę tych odpowiedzi przeprowadzoną przez Instytut Badań Ekumenicznych w Strasburgu;
docenić pozytywne ustosunkowanie się do "Wspólnej deklaracji" znacznej większości Kościołów, które ze swej strony reprezentują wyraźną większość luteran związanych z ŚFL;
na podstawie pozytywnych odpowiedzi wspomnianej większości zaakceptować uzgodnienia w nauce o usprawiedliwieniu i w oparciu o nie oświadczyć, że potępienia doktrynalne luterańskich pism wyznaniowych, odnoszące się do nauki o usprawiedliwieniu, nie dotyczą nauki Kościoła rzymskokatolickiego przedłożonej we "Wspólnej deklaracji";
wystąpić z inicjatywą, aby konsekwencje pastoralne, jakie posiadają uzgodnienia zawarte we "Wspólnej deklaracji", zostały wspólnie ustalone z Kościołem rzymskokatolickim;
w świetle objaśnień i życzeń, wyrażonych przez Kościoły w odpowiedziach, podkreślić konieczność dalszych wspólnych badań zarówno w odniesieniu do konsekwencji nauki o usprawiedliwieniu dla pewnych obszarów doktryny i praxis Kościoła, jak i w odniesieniu do tematów związanych z nauką o usprawiedliwieniu, które okazały się kontrowersyjne podczas procesu recepcji;
prosić sekretarza generalnego, aby opracował i przedłożył Radzie w 1999 r. plan, zgodnie z którym problemy wymienione w & 43 "Wspólnej deklaracji" jak również dalsze kwestie, które w trakcie narad i decyzji w sprawie "Wspólnej deklaracji" objawiły się jako kontrowersyjne, mogły być rozważane w łonie ŚFL jak również wspólnie z Kościołem rzymskokatolickim;
prosić sekretarza generalnego, aby po opublikowaniu stanowiska Kościoła rzymskokatolickiego w konsultacji z prezydentem i komitetem wykonawczym Światowej Federacji Luterańskiej oraz w porozumieniu z Kościołem rzymskokatolickim ustalił, jak "Wspólna deklaracja" może uzyskać odpowiednie wspólne potwierdzenie przez Światową Federację Luterańską i Kościół rzymskokatolicki.
Aneks
Kościoły, których odpowiedź brzmiała "tak"
Chrześcijańsko-Protestancki Kościół Angkola w Indonezji
Gossnerański Kościół Ewangelicko-Luterański w Chotanagpur i Assam [Indie]
Estoński Kościół Ewangelicko-Luterański
Etiopski Kościół Ewangelicki Mekane Yesus
Indonezyjski Kościół Chrześcijański
Keniański Kościół Ewangelicko-Luterański
Kościół Ewangelicko-Augsburski Alzacji i Lotaryngii [Francja]
Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polsce
Kościół Ewangelicko-Augsburski w Republice Słowacji
Kościół Ewangelicko-Augsburski w Słowenii
Kościół Ewangelicko-Luterański w Afryce Południowej
Kościół Ewangelicko-Luterański w Ameryce
Kościół Ewangelicko-Luterański Angoli
Kościół Ewangelicko-Luterański w Bawarii [Niemcy]
Kościół Ewangelicko-Luterański Hongkongu
Kościół Ewangelicko-Luterański Finlandii
Kościół Ewangelicko-Luterański Francji
Kościół Ewangelicko-Luterański w Królestwie Holandii
Kościół Ewangelicko-Luterański Islandzki Kościół Narodowy
Kościół Ewangelicko-Luterański Japonii
Kościół Ewangelicko-Luterański w Kanadzie
Kościół Ewangelicko-Luterański w Kolumbii
Kościół Ewangelicko-Luterański Konga
Kościół Ewangelicko-Luterański w Madhya Pradesh [Indie]
Kościół Ewangelicko-Luterański w Malawi
Kościół Ewangelicko-Luterański Malezji
Kościół Ewangelicko-Luterański w Namibii [ELCIN]
Kościół Ewangelicko-Luterański w Namibii [DELK]
Kościół Ewangelicko-Luterański w Republice Środkowoafrykańskiej
Kościół Ewangelicko-Luterański w Rosji i innych państwach
Kościół Ewangelicko-Luterański w Sierra Leone
Kościół Ewangelicko-Luterański w Surinatnie
Kościół Ewangelicko-Luterański w Tanzanii
Kościół Ewangelicko-Luterański Wenezueli
Kościół Ewangelicko-Luterański we Włoszech
Kościół Ewangelicko-Luterański w Zimbabwe
Kościół Ewangelicki Erytrei
Kościół Ewangelicki nad La Plata [Argentyna]
Kościół Luterański w Gujanie
Kościół Luterański Hongkongu i Macao
Kościół Luterański w Malezji
Kościół Luterański "Wiara i Nadzieja" Nikaragui
Kościół Luterański na Tajwanie
Kościół Luterański na Węgrzech
Kościół Luterański w Wielkiej Brytanii
Kościół Norwegii
Kościół Szwecji
Luterański Kościół Chrystusa w Nigerii
Protestancko-Chrześcijański Kościół Batak [Indonezja]
Pomorski Kościół Ewangelicki [Niemcy]
Związek Kościołów Ewangelicko-Luterańskich w Szwajcarii i Księstwie Lichtenstein
Kościół, który dał "trudną odpowiedź", lecz którą raczej uznać trzeba za "tak"
Ewangelicko-Luterański Kościół Krajowy Hanoweru [Niemcy]
Kościoły, które dały "trudną odpowiedź", lecz które raczej uznać trzeba za "nie"
Duński Narodowy Kościół Ewangelicko-Luterański
Ewangelicko-Luterański Kościół Krajowy Schaumburg-Lippe [Niemcy]
Kościół Krajowy Lippe [Sekcja Luterańska, Niemcy]
Kościoły, których odpowiedź brzmiała "nie"
Estoński Kościół Ewangelicko-Luterański za granicą [Kanada]
Ewangelicko-Luterański Kościół Kinki [Japonia]
Kościół Ewangelicko-Luterański w Badenii [Niemcy]
Kościół Luterański Nigerii
Malgaski Kościół Luterański [Madagaskar]