english version
Hasła biblijne na dzisiaj Ukryj hasła biblijne

Mały i Duży Katechizm M. Lutra

Podstawowe księgi wyznaniowe luteranizmu

07.01.2014
Udostępnij

W 2014 roku Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polsce obchodzi ROK KATECHIZMU, przypominając kluczową rolę, jaką katechizm odgrywał w kształtowaniu luterańskiej tożsamości oraz stawiając pytania o jego aktualność. Czas Reformacji nie bez powodu nazywany był epoką katechizmów – to właśnie w XVI wieku powstawało najwięcej katechizmów.


Mały i Duży Katechizm M. Lutra

Słowa katechizm w postaci rzeczownika po raz pierwszy użył św. Augustyn. Wcześniej stosowano pojęcie katechizowania (zarówno w j. greckim, jak i łacińskim) dla nazwania chrześcijańskiego nauczania, szczególnie osób przygotowujących się do przyjęcia Sakramentu Chrztu Świętego. Katechizmy powstające w średniowiecznej Europie zawierały podstawowe prawdy wiary (Credo), a także modlitwy jak Ojcze nasz, czy Zdrowaś Mario. Katechizmy przeznaczone były początkowo głównie dla księży, którzy znajdowali w nich kompendium wiary chrześcijańskiej. Jednak prawdziwy rozkwit katechizmów przypadł na okres reformacji. Słowo katechizm jako tytuł księgi został jednak po raz pierwszy użyty w 1504 przez hiszpańskiego biskupa Diogo Ortiz de Vilhegas, pełniącego urzędy biskupie w Portugalii.

 

Historia katechizmu jest długa i wielowymiarowa. Katechizm oznaczał pierwotnie nauczanie, a także treść nauczania, dopiero później słowo to zaczęło się odnosić do religijnego dzieła literackiego. Pierwotne znaczenie katechizmu widać jeszcze u Lutra, zanim powstał Mały i Duży Katechizm (1529). W przedmowie do Mszy Niemieckiej (1526) reformator przypominał, że katechizm oznacza nauczanie, aby „nauczać i  kierować pogan, którzy chcą zostać chrześcijanami,  w co mają wierzyć, co czynić, a czego unikać, a także co powinni wiedzieć o chrześcijaństwie.”

 

W 1529 roku Luter stworzył dwa katechizmy – Mały i Duży, przy czym światową wręcz popularność zyskał jedynie pierwszy. Katechizmy były efektem wizytacji przeprowadzonych przez Lutra oraz urzędników kancelarii księcia elektora. Plan wizytacji parafii oraz szkół przygotował bliski współpracownik Lutra - Filip Melanchton. Reformator przerażony niskim poziomem świadomości religijnej oraz zaniedbaniom w głoszeniu Ewangelii w duchu Reformacji postanowił napisać katechizmy – Mały przeznaczony był właściwie dla wszystkich, także dla ojców, aby wiedzieli jak nauczać swoje rodziny, a Duży bardziej dla księży i kaznodziejów. Jednak katechizmy Lutra nie były pierwszymi, ewangelickimi katechizmami – już w 1528 roku ukazał się katechizm Johannesa Brenza, reformatora Wirttembergii w południowych Niemczech.

 

Nie tylko kilkuletnie wizytacje, ale również działalność duszpasterska, w tym szczególnie kaznodziejstwo wpłynęło na powstanie katechizmów Lutra. Już w 1520 roku ukazują się zręby przyszłego Małego Katechizmu  w dziele zatytułowanym Krótka forma Dziesięciu Przykazań, krótka forma wiary oraz krótka forma Ojcze Nasz. Wyznanie wiary, Modlitwa Pańska i Dekalog wraz z dodatkowymi elementami ukazywały się również w późniejszych publikacjach w różnej sekwencji. Luter wydawał również modlitewniki (np. w 1522), do których dodawano w późniejszych latach tzw. pieśni katechizmowe, a także rozważania pomagające w przygotowaniu się do spowiedzi oraz przystąpienia do Sakramentu Ołtarza.

 

Pisząc Mały Katechizm Lutrowi nie zależało na tym, aby wszystkie Kościoły lokalne czy zbory zaakceptowały akurat ten tekst – postrzegał go o wiele bardziej jako wskazówkę i sugestię. Jednak w miarę upływu czasu Mały Katechizm wypierał lokalne katechizmy i zyskiwał popularność oraz uznanie Kościołów przyznających się do Reformacji. Początkowo katechizmy reformacyjne powstawały w formie tablic wywieszanych w kościołach, jednak wraz z upowszechnianiem się druku zaczęły ukazywać się również w formie broszur i małych książeczek.

 

Mały Katechizm jest najbardziej popularnym dziełem Wittenberskiego Reformatora, najczęściej czytanym i wydawanym. Jeszcze za życia Lutra doczekał się ponad 60 wydań oraz tłumaczeń na języki obce, w tym aż dwa razy na j. polski (1530 i 1533). Przed śmiercią Lutra w 1546 roku Mały Katechizm można było przeczytać nie tylko po polsku, ale również w j. duńskim, francuskim, niderlandzkim. Do końca XVI wieku ukazały się kolejne tłumaczenia – m.in. w j. słoweńskim i arabskim.

 

Duży Katechizm ze względu na swoją objętość i przeznaczenie nie uzyskał nigdy takiej popularności jak Mały Katechizm. Niemniej jednak Duży Katechizm uznawany jest przez niektórych teologów luterańskich za najbardziej obszerne opracowanie podstawowych kwestii dogmatycznych teologii reformacyjnej Lutra, któremu nigdy nie udało się stworzyć jednolitej dogmatyki (B. Lohse). Sam reformator nazywał Duży Katechizm kazaniem. W 1580 roku obydwa katechizmy Lutra stały się częścią Księgi Zgody, zbioru pism doktrynalnych luteranizmu. Mimo iż kanon ksiąg symbolicznych luteranizmu nie jest taki sam na całym świecie, to jednak Mały Katechizm jest tym dziełem Lutra, które uznawane jest za księgę symboliczną przez najwięcej Kościołów luterańskich na świecie.

 

Katechizmy Lutra były, a w niektórych miejscach wciąż są, podstawą rozważań podczas nabożeństw katechizmowych. Niektóre Kościoły ewangelickie – np. w Niemczech – zdecydowały się w drugiej połowie XX wieku na stworzenie nowego, ewangelickiego katechizmu, który bardziej odpowiadałby potrzebom współczesnych chrześcijan, jednak ich objętość oraz siła, z jaką szczególnie Mały Katechizm Lutra zakorzenił się w Kościołach ewangelickich na całym świecie sprawia, że jest on wciąż ważnym elementem edukacji religijnej młodych luteran, a także inspiracją dla duchowych i teologicznych rozważań.

 

Dla Kościoła luterańskiego katechizm nie jest literackim artefaktem dawno minionej pobożności i właśnie temu służyć ma również ogłoszony przez Synod Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego Rok Katechizmu.

 

www.luter.2017.pl

 

Zobacz również:

Mały Katechizm ks. dr. Marcina Lutra

Ks. Grzegorz Giemza, prezes Synodu i dyrektor CME o Roku Katechizmu