Liturgia Kościoła Ewangelicko - Luterańskiego, czyli Kościoła Ewangelicko - Augsburskiego związana jest ściśle ze Słowem Bożym. Reformator Kościoła ks. dr Marcin Luter (1483-1546) gdy poświęcał pierwszy kościół luterański w Torgawie niedaleko Wittenbergi na dwa lata przed swoją śmiercią, a więc w roku 1544 r. wypowiedział tam takie znamienne słowa: "(...) aby tu nic innego się nie działo, jak tylko, aby nasz drogi PAN sam z nami rozmawiał przez Swoje święte Słowo, a my żebyśmy z Nim rozmawiali przez modlitwę i pieśni pochwalne." Reformator nie pragnął zmiany liturgii dotychczasowego nabożeństwa, gdyż sam znał dobrze wartość tradycji i wiedział doskonale co to jest "katolickość" Kościoła, ale chciał, aby w liturgii jedynie Chrystus był uwielbiony i pokazany Swemu Kościołowi. W liturgii ma być uwielbiony tylko Jezus Chrystus i tylko Jego głos ma dochodzić do uszu zboru (staropolskie określenie wspólnoty parafialnej).

Nabożeństwo ma być więc dialogiem Pana ze Swoim Ludem i Ludu ze Swoim Panem. W tym sensie nabożeństwo luterańskie jest w pierwszym rzędzie "służbą Boga dla człowieka", a w mniejszym stopniu "służbą człowieka dla Boga". Po Bożej akcji następuje dopiero reakcja człowieka, jak to jest powiedziane w ewangelickiej pieśni "Gdybym Cię nie znał": "Gdybyś Ty za mną nie podążył, Chryste - Ja bym nie szukał, Panie, Cię zaiste." Po przyjęciu wiarą zbawienia zgotowanego w Jezusie Chrystusie następuje odpowiedź człowieka. Wspomniany już Reformator Marcin Luter uważał, że istotą wszelkiego nabożeństwa jest więc przybliżanie Ludowi Bożemu Chrystusa, który jest prawdziwie obecny w Słowie i w Sakramencie.

Zwiastowanie Słowa Bożego powinno odsłonić człowiekowi Jezusa Chrystusa. Chrystus w myśl nauki Apostoła św. Pawła powinien być wymalowany przed oczami zgromadzonego zboru, przy czym nie chodzi tu o obrazy, ikony, które kiedyś też temu celowi służyły, ale chodzi przede wszystkim o takie zwiastowanie, przez które Chrystus duchowo staje się obecny i w którym to zwiastowaniu zbór może zobaczyć Jezusa Chrystusa, jak uczniowie ujrzeli Go przemienionego na górze Tabor. Marcin Luter nauczał, że Chrystus ukryty jest w świętej Ewangelii, tak jak niegdyś przed dwoma tysiącami lat był w żłóbku owinięty w pieluszki. Marcin Luter uważa, że zadaniem każdego zwiastuna Słowa Bożego, każdego kaznodziei jest odkrywanie Chrystusa z tych pieluszek tak, aby Chrystus stał się widoczny wszystkim ludziom. Dlatego w pierwszej pracy liturgicznej Marcin Luter pisał: "Nie może być nabożeństwa, w którym nie będzie zwiastowania Słowa Bożego i modlitwy".

Zwiastowanie Jezusa Chrystusa w liturgii luterańskiej zawarte jest:

w liturgicznym czytaniu Słowa Bożego,

w kazaniu, które powinno zawsze być "viva vox evangelii" (żywy głos Ewangelii),

podczas sprawowania i udzielania Sakramentów Świętych: Chrztu Świętego i Sakramentu Ołtarza (Eucharystii),

podczas wszelkich czynności kościelnych,

w czasie godzin biblijnych i studiów biblijnych i t.p.

Dla Kościoła luterańskiego nabożeństwo nie jest ofiarą. Według nauki Kościoła luterańskiego Istnieje tylko jedna jedyna krwawa ofiara Jezusa Chrystusa złożona za nasze grzechy na krzyżu Golgoty. Jest to ofiara męki i śmierci Pana Jezusa złożona na drzewie krzyża. Chrystus jest "Barankiem Bożym, który gładzi świata grzech". On jest jednocześnie ofiarą i najwyższym Kapłanem, który siebie samego ofiarował za grzechy całego świata. Dlatego jako Lud Nowego Testamentu odrzucamy wszelką myśl o powtórzeniu w sposób niekrwawy ofiary Jezusa Chrystusa z Golgoty (Hbr 9,26). Mimo to, luterańskie nabożeństwo jest także pewnego rodzaju ofiarą, ale ofiarą dziękczynienia, jest ono ofiarą, którą nie kapłan składa Bogu, ale Bóg składa ją w Jezusie Chrystusie Swojemu Ludowi, ale też "...jako antycypacja Królestwa Bożego i jako ofiara dziękczynienia składana Ojcu".

Jezus Chrystus jest więc ofiarowany w nabożeństwie luterańskim nie przez kapłana, ale przez Boga w Sakramencie Ołtarza. Kierunek tej ofiary wiedzie więc od Boga do człowieka. Zbór natomiast składa Bogu ofiarę dziękczynienia.

Główne nabożeństwo luterańskie (szwedzkie: "Högmässan" (wielka msza), niemieckie "Hauptgottesdienst", amerykańskie: "The Service") sprawowane co najmniej w każdą niedzielę i święto jest nabożeństwem Słowa i Sakramentu Ołtarza. Liturgia nabożeństwa luterańskiego pozostała taką jaka obowiązywała w Kościele do czasów Reformacji, a więc przed Soborem Trydenckim, za wyjątkiem części liturgicznych dotyczących ofiary. Ks. dr Marcin Luter uważał, że wszystko "gue sonant oblationem" należy odrzucić z nabożeństwa zreformowanego. Po za tym liturgia nabożeństwa nie została zmieniona, nawet niektóre melodie liturgiczne (np. Prefacja) pozostały niezmienione, a więc gregoriańskie. Luteranie nawiązując do starokościelnych ksiąg liturgicznych takich jak: "Didache ton dodeka apostolon" ("Nauka dwunastu apostołów") z ok. 100 roku po Chrystusie, czy liturgii Justyna Męczennika (zm. 165 r.) w swej Apologii z roku 150, czy też liturgia biskupa Hipolita z Rzymu (zm. ok. r. 235), który w 8 księgach tzw. "Konstytucji Apostolskich" opisał po raz pierwszy modlitwę eucharystyczną rozpoczynającą się od przepięknej prefacji, opierają swą liturgię o następujące prace ks. dr. Marcina Lutra:

"O porządku Służby Bożej w zborze" wydanej na Wielkanoc 1523 r.

"Formuła Mszy i Komunii" z grudnia 1523 r.

"Msza niemiecka" z jesieni 1526 r.

W tych opracowaniach Marcin Luter wyznaczył granice jak daleko może pójść reforma z jednej strony, oraz jak daleko można i należy pozostać przy tradycji katolickiej. Tego zdania byli także autorzy powstających w czasach reformacji tzw. "porządków kościelnych".

JEZUS CHRYSTUS W LITURGII NABOŻEŃSTWA GŁÓWNEGO KOŚCIOŁA LUTERAŃSKIEGO

Nabożeństwo według najnowszej liturgii rozpoczyna się od słów: "W imię Ojca i SYNA i Ducha Świętego". Tymi słowami rozpoczynało się także nabożeństwo według ewangelickiej liturgii unijnej z roku 1817. Trójcy Świętej, a więc Ojcu i Synowi, i Duchowi Świętemu oddana jest chwała w tzw. "Gloria Patri", Chrystus wezwany jest w drugim greckim zawołaniu "Christe eleison!" w języku greckim lub w języku polskim, a następnie oddana jest Mu cześć w starokościelnym "Laudamus Te", gdzie tak pięknie już starożytny Kościół wyznawał: "Panie, Synu Jednorodzony, Jezu Chryste. Panie Boże, Baranku Boży, Synu Ojca. Który gładzisz grzechy świata przyjm błaganie nasze. Który siedzisz po prawicy Ojca, zmiłuj się nad nami. Albowiem Tyś tylko jest święty. Tyś tylko jest Panem. Tylko Tyś Najwyższy, Jezu Chryste. Z Duchem Świętym w chwale Boga Ojca. Amen." Tu właściwie starożytny Kościół w IX wieku już wszystko powiedział w co wierzył o Jezusie Chrystusie. Hymn ten ujął Mikołaj Decius w słowach pieśni "Na wysokościach Bogu cześć" śpiewanej aż po dzień dzisiejszy w liturgii przez Kościół ewangelicki, a w krajach zachodnich także i przez Kościół katolicki. W tej pieśni liturgicznej Mikołaj Decius tak wyznaje o Jezusie Chrystusie:

"O Jezu Chryste, Tyś jest Syn / Jedyny Najwyższego! / Za winyś cierpiał, Sam bez win, / zbawiłeś świat od złego. / Baranku Boży, Panie nasz, / na łzy i prośby nasze zważ, / ulituj się nad nami!."

Liturgiczne pozdrowienie, które obecnie śpiewane jest przed kolektą, a po wydaniu nowego Śpiewnika Ewangelickiego i nowej Agendy, albo na początku jako powitanie, albo przed czytaniem Słowa Bożego: "Pan niech będzie z wami!" - " I z duchem twoim!" także odnosi się do Jezusa Chrystusa. Ksiądz i zbór życzą sobie nawzajem aby Jezus Chrystus był z nami i z naszym duchem, aby nastąpiło w nabożeństwie zespolenie Chrystusa z wierzącymi, byśmy mogli wyznawać jak Apostoł Paweł: "Żyję więc już nie ja, ale żyje we mnie Chrystus" (Ga 2,20).

KOLEKTA to krótka modlitwa, zbiór myśli dnia, niedzieli lub święta, modlitwa zwięzła zazwyczaj zwrócona do Boga Ojca lub Ducha Świętego, ale zawsze przez Jezusa Chrystusa "...per Iesum Christum Dominom nostrum ..."). Agendy luterańskie zawierają raczej tradycyjne kolekty wzięte z mszałów przedreformacyjnych. W nowych Agendach są także i nowe kolekty. Nowe kolekty opracował także w naszym Kościele w ostatnich latach w 4 zbiorach ks. prof. dr hab. Manfred Uglorz ówczesny Prezes Synodu Kościoła Ewangelicko - Augsburskiego w RP.

Nieomalże w każdej z tych kolekt przedstawione jest zbawcze dzieło Jezusa Chrystusa. Oto kilka przykładów.

* W I Niedzielę w Adwencie jest powiedziane:

"... Dziękujemy Ci, że objawiłeś światu w Jezusie z Nazaretu przyobiecanego Króla i Mesjasza. (...) spraw łaskawie, abyśmy w rozpoczynającym się czasie adwentu przyjęli Chrystusa z wdzięcznością i radością.

(...) dziękujemy Ci, że dozwoliłeś nam doczekać błogosławionego czasu adwentu, w którym Syn Twój Jezus Chrystus na nowo przychodzi do Ludu Twego."

* W II Niedzielę Adwentu w kolekcie jest powiedziane:

"Tyś przez Syna Swojego Jezusa Chrystusa objawił nam, że niebo i ziemia przeminą!"

* W Boże Narodzenie kolekta mówi:

" Dziękujemy Ci, że ulitowałeś się nad naszą niedolą i odsłoniłeś nam w Dzieciątku Jezus Swe serce ojcowskie pełne miłości i łaski..."

* W Święto Chrztu Pańskiego jest powiedziane o Jezusie:" Dziękujemy Ci, że w Chrzcie Jezusa objawiłeś światu Jego Boską godność i chwałę"

* W Niedzielę Invocavit kolekta mówi o Jezusie:

"Panie Boże, Ojcze niebiański, posłałeś Syna Swojego na świat, aby wybawił nas od grzechu i mocy szatan..." , albo: " Posłałeś Syna Swojego na świat, aby złamał potęgę szatana i wybawił nas od złego."

* W Wielki Czwartek:

"...Dziękujemy Ci, że Syn Twój ustanowił święty Sakrament Ciała i Krwi Swojej i polecił nam obchodzić pamiątkę Swojej śmierci. (....) dopomóż nam nie tylko pamiętać o krzyżu Syna Twojego, ale przez Ciało i Krew Syna Twojego odrodzić się we wierze i okazywać sobie wzajemną miłość braterską."

* W dzień zwiastowania Marii Panny (25 marca) jest ukazana Matka Pana jako pokorna Służebnica Pańska godna naśladowania:

"Wybrałeś Marię z rodu Dawida na Matkę Syna Swojego, aby okazać łaskę ubogim, poniżonym i wzgardzonym. Prosimy Cię udziel nam Ducha Świętego, abyśmy jak Matka Zbawiciela naszego z pokorą przyjęli Słowo Twoje i poddali się zbawiennej woli Twojej."

* Kolekta wielkoczwartkowa w starej Agendzie zwraca się bezpośrednio do Jezusa Chrystusa:

" Panie Jezu Chryste, który w świętym Sakramencie ciała Twego i krwi Twojej polecasz nam opowiadać śmierć Twoją, daj nam go tak przyjmować, abyśmy zbawienie Twoje codziennie w sobie skutecznie odczuwali, który z Ojcem i Duchem Świętym żyjesz i królujesz na wieki."

* W tej samej Agendzie w kolekcie Niedzieli Invocavit zawarta jest myśl, którą prorok Izajasz w swoim proroctwie o cierpiącym Słudze Pana tak plastycznie wyraził:

" Łaskawy, miłosierny Boże, który Jednorodzonego Syna Swego grzech świata włożyłeś i dla zadosyć uczynienia za grzechy nasze na krzyżu uczyniłeś Go ofiarą, dopomóż, abyśmy zawsze w pamięci mieli, o ile zmiłowanie Twoje ku nam się zwróciło, przez tegoż Syna Twego..."

Nie sposób tu przeanalizować wszystkich kolekt, ale dość powiedzieć, że w każdej kolekcie Chrystus ukazany jest jako umiłowany Syn Ojca, jako Odkupiciel i Zbawiciel, jako najwyższy Kapłan, zwycięzca śmierci, grzechu, szatana, jako ten, który jest Głową Swojego Kościoła i który kiedyś stanie nad moim prochem.

Po kolekcie w tygodniu jest jedno czytanie biblijne, a w niedzielę i święta dwa z trzech wyznaczonych przez Kościół. Kościół luterański w swych czytaniach opierał się na starokościelnych czytaniach biblijnych z IX wieku. Marcin Luter znał dwa czytania tzn. Lekcję i Ewangelię. Czytanie starotestamentowe było w Kościele tylko dwa razy w roku: w Święto Objawienia Pańskiego (Epifanii - 6 I) - Iz 60,1-6 oraz w Wielki Piątek wspomniany już tekst również z Iz 53. Wspomniana Agenda warszawska dozwala w Wigilię lub I Święto Narodzenia Pańska zamiast z lekcji Tt 2,11-14 czytać Iz 9,2-7.

W każdym bądź razie zawsze była czytana Ewangelia - radosna nowina o Jezusie Chrystusie Zbawicielu. Obecnie Kościół luterański w Polsce podobnie jak i nasi zachodni sąsiedzi używa perykop z zestawionych rzędach w 6 kolumnach. Dwie tzw. starokościelne perykopy zajmują czołowe miejsce, a trzecie czytanie jest zawsze tekstem kazalnym, z którego wypływa kazanie. Kazanie zajmuje, jak już wspomnieliśmy, w nabożeństwie ewangelickim bardzo poważne miejsce, jest jednym z dwóch wierzchołków luterańskiego nabożeństwa (Słowo Boże i Sakrament Ołtarza są kanałami łaski Bożej ofiarowanej nam przez Jezusa Chrystusa). Po czytaniach biblijnych następuje wyznanie wiary. W każdym niedzielnym i świątecznym nabożeństwie luterańskim po czytaniach biblijnych następuje wyznanie wiary: w nabożeństwie Słowa lub z Sakramentem Chrztu Świętego jest składane apostolskie wyznanie wiary (Symbolum Romanum z IV wieku), a w nabożeństwie Sakramentu Ołtarza i w najważniejsze święta kościelne (Boże Narodzenie, Wielkanoc i Zesłanie Ducha Świętego) nicejsko - konstantynopolitańskie wyznanie wiary (451 r.). W czasach Reformacji stosowano to wyznanie w języku łacińskim lub też niemieckim, śpiewano lub zmawiano. Reformacja nie usunęła kontrowersyjnego dla prawosławnych pochodzenia Ducha Świętego od Ojca i od Syna Bożego.

Jak już powiedziano, kazanie jest szczytowym punktem nabożeństwa luterańskiego. Musi ono być mocno osadzone w konkretnym tekście biblijnym, a więc w jednym z sześciu rzędów ustalonych przez Synod Kościoła na wniosek Synodalnej Komisji do spraw Liturgii i Muzyki Kościelnej. Zgodnie z nauką ap. św. Pawła w kazaniu powinien być zwiastowany Jezus Chrystus. Kazanie, w którym nie ma Chrystusa nie jest kazaniem chrześcijańskim. Apostoł naucza: "My zwiastujemy Chrystusa ukrzyżowanego (...) zwiastujemy Chrystusa, który jest mocą Bożą i mądrością Bożą" (1 Kor 1,23.24). Powinno ono być "trwaniem w nauce apostolskiej" (Dz 2,42). Myślę, że tę naukę należałoby często przypominać wielu kaznodziejom we wszystkich Kościołach chrześcijańskich. "Trwaniem w nauce apostolskiej" to właśnie oprócz wkładania rąk podczas ordynacji lub konsekracji najważniejszy element sukcesji apostolskiej. W sukcesji apostolskiej według teologii luterańskiej "sukcesja wiary" jest najważniejsza. We wspólnej deklaracji z PORVOO (1992 r.) powstałej z udziałem anglikanów i luteran regionu nordyckiego i bałtyckiego, pod którą mógłby się nasz Kościół w Polsce podpisać, jest napisane: "Podczas nabożeństwa liturgicznego wyznajemy i sławimy wiarę apostolską. Liturgia jest dla nas sławieniem zbawienia dokonanego przez Chrystusa, a także ważnym czynnikiem tworzenia consensus fidelium. Cieszymy się, że dzięki rozległej wspólnej tradycji życia duchowego, liturgicznego i sakramentalnego wytworzyły się w naszych Kościołach podobne formy nabożeństwa oraz wspólne teksty, pieśni kościelne, kantyki i modlitwy. Znajdujemy się pod wpływem wspólnej odnowy liturgicznej i różnorodnego wyrażania jej w odmiennych kontekstach życia kultowego."

Zwiastowanie o Chrystusie, który jest mocą Bożą, może być przekazane jako: homilia, homilia tematyczna lub kazanie tematyczne.

Po kazaniu następuje Powszechna Modlitwa Kościoła. Jest ona zwrócona do Boga Ojca, ale zawsze w Duchu Świętym i przez Jezusa Chrystusa. W tej modlitwie dziękujemy Bogu za Jego Słowo i Sakrament, za bliskich i dalekich, zdrowych i chorych, za Kościół i Ojczyznę, za biskupów i całe duchowieństwo, za wszystkich, którzy w jakikolwiek sposób służą Kościołowi. Znane są trzy rodzaje tej modlitwy:

Prosfoneza - modlitwa jednego człowieka (duchownego lub laika),

Ektenia - pochodzi z Kościoła Wschodniego. Krótka prośba, intencja zakończona wezwaniem zboru:

Kyrie elison! ....

Panie, zmiłuj się! O, zmiłuj się! Panie, zmiłuj się! Panie zmiłuj się!

Liturgia Sakramentu Ołtarza rozpoczyna się od Prefacji. Prefacja wprowadza nas nie tylko w Liturgię Eucharystyczną, ale jest sama wspaniałym dziękczynieniem za Chrystusa, za dzieło zbawienia dokonane w Chrystusie. Kościół luterański zawsze zachowywał przedreformacyjne prefacje Obecnie Kościół nasz wprowadził więcej prefacji niż było ich w dawnych wiekach. Mówią one o Jezusie Chrystusie następująco:

Liturgia Sakramentu Ołtarza rozpoczyna się od Prefacji. Prefacja wprowadza nas nie tylko w Liturgię Eucharystyczną, ale jest sama wspaniałym dziękczynieniem za Chrystusa, za dzieło zbawienia dokonane w Chrystusie. Kościół luterański zawsze zachowywał przedreformacyjne prefacje Obecnie Kościół nasz wprowadził więcej prefacji niż było ich w dawnych wiekach. Mówią one o Jezusie Chrystusie następująco:

na każdą niedzielę:

1. Zaprawdę godną i słuszną, sprawiedliwą i zbawienną jest rzeczą, * abyśmy Tobie, święty Panie, wszechmogący Ojcze, wiekuisty Boże, * zawsze i na każdym miejscu dziękowali * przez Jezusa Chrystusa Pana naszego, * dla którego jesteś nam łaskawy * odpuszczasz grzechy i udzielasz zbawienia wiecznego. * Dlatego i my wespół z Aniołami i zastępami niebiańskimi * śpiewamy na cześć Twoją pieśń chwały:

2. Zaprawdę godne to i sprawiedliwe, a dla nas zbawienne, abyśmy Tobie składali dziękczynienie i Ciebie wysławiali, Panie, Ojcze niebiański, wszechmogący i miłosierny Boże, * przez naszego Pana Jezusa Chrystusa. On to cudownie sprawił, że przez śmierć swoją i zmartwychwstanie zostaliśmy uwolnieni z jarzma grzechu i śmierci, i wezwani do chwały. * Jesteśmy bowiem rodem wybranym, królestwem kapłaństwem, narodem świętym, ludem nabytym, * abyśmy rozgłaszali wszechmoc Twoją, Boże, * który nas powołałeś z ciemności * do Swojej cudownej światłości. * Dlatego z Aniołami i Archaniołami * i z wszystkimi chórami niebios, * głosimy Twoją chwałę,* razem z nimi śpiewając:

* ADWENT

... Przez naszego Pana, Jezusa Chrystusa. /

Albowiem Jego posłałeś do Swojego ludu, / aby ujrzał cuda w Jego przyjściu / i wypełnił wśród narodów, to co zapowiadali wszyscy prorocy. /

* W OKRESIE BOŻEGO NARODZENIA

...Przez naszego Pana, Jezusa Chrystusa. /

Albowiem przez tajemnicę wcielonego Słowa odwiecznego, / które ukryte przez wieki, (dzisiaj) ciałem się stało, / aby oczom naszej duszy zajaśniało nowe światło Twojej chwały. / Widomie w ciele oglądamy Boga, który nas do umiłowania rzeczy niewidzialnych pobudza /.

* EPIFANIA

i czas poepifanijny

...Przez naszego Pana, Jezusa Chrystusa. /

Ty bowiem objawiłeś w naszym śmiertelnym ciele Swojego Jednorodzonego Syna, / a przez to obdarzyłeś nas na nowo udziałem w Jego nieśmiertelnej chwale. /

* ŚWIĘTO CHRZTU PAŃSKIEGO

(1. Niedziela po Epifanii)

Przez naszego Pana, Jezusa Chrystusa. /

Ty bowiem przez cudowne znaki nad wodami Jordanu objawiłeś nam tajemnicę chrztu nowego. / Twój głos rozległ się z nieba, abyśmy uwierzyli, że Twoje odwieczne Słowo zamieszkało wśród ludzi. / Duch Święty zstępując w postaci gołębicy, / dał świadectwo, że Chrystus, Twój sługa, został namaszczony i posłany, / aby głosić dobrą nowinę ubogim. /

* W CZASIE PASYJNYM:

I. Od Środy Popielcowej do 4. Niedzieli Postu (Laetare):

Przez naszego Pana, Jezusa Chrystusa. /

On bowiem wziął na siebie grzechy nasze, / abyśmy umarli grzechowi i żyli dla sprawiedliwości. /

Przez Niego wysławiamy Twój majestat / i śpiewamy na cześć Twoją wraz z chórami Aniołów pieśń chwały:

II. Od 5. Niedzieli Postu (Judica) do Wielkiej Soboty:

Przez naszego Pana, Jezusa Chrystusa. /

Przez Niego bowiem dokonałeś zbawienia rodu ludzkiego na krzyżu, / aby, jak śmierć przez nieposłuszeństwo Adama w raju na drzewie wzięła początek, / przez posłuszeństwo Twego Syna na drzewie przekleństwa życie znowu powstało. /

* WIELKANOC I CZAS WIELKANOCNY

Zaprawdę godną i słuszną, sprawiedliwą i zbawienną jest rzeczą, / abyśmy Tobie Panie, święty Ojcze, wszechmogący, wieczny Boże, zawsze i wszędzie dziękowali, / a zwłaszcza

(tej nocy - w tym dniu - w tym czasie)

szczególnie głosili Twoją chwałę, / gdy Chrystus nasz Baranek Wielkanocny ofiarowany został za nas. /

On bowiem jest prawdziwym Barankiem Bożym, / który zgładził grzechy świata. / On przez Swoją śmierć zniweczył śmierć naszą / i zmartwychwstając przywrócił nam życie. /

* WNIEBOWSTĄPIENIE PAŃSKIE

Przez naszego Pana, Jezusa Chrystusa. /

On to bowiem po Swoim zmartwychwstaniu cieleśnie ukazywał się wszystkim Swoim uczniom / i na ich oczach wzniósł się do nieba, aby nam dać udział w Swojej boskiej istocie. /

* ZESŁANIE DUCHA ŚWIĘTEGO

Przez naszego Pana Jezusa Chrystusa. /

On bowiem przez Ciebie został wywyższony ponad wszelkie niebiosa / i siedząc po prawicy Twojej wylał (dzisiaj) przyobiecanego Ducha Świętego na obdarzone łaską dzieci Twoje. / A przez świadectwo tegoż Ducha Świętego zgromadził ze wszystkich narodów i języków jeden, święty, powszechny i apostolski Kościół. /

Dlatego cały świat jest pełen radości i różnymi językami Ciebie wysławia. / Także chóry Aniołów i zastępy niebios Ciebie uwielbiają. / Pozwól, aby i nasze głosy dołączyły się do nich i razem z nimi nieustannie Ciebie wysławiały:

* ŚWIĘTO TRÓJCY ŚWIĘTEJ

Ty bowiem z Jednorodzonym Synem Swoim i z Duchem Świętym/ jesteś jednym Bogiem i jednym Panem; / nie przez jedność Osoby, lecz przez to, że Trójca ma jedną naturę. / Albowiem cokolwiek dzięki Twemu objawieniu wierzymy o Twojej chwale, / to samo bez żadnej różnicy wierzymy o Twoim Synu i o Duchu Świętym. / Tak, iż wyznając prawdziwe i wiekuiste Bóstwo, wielbimy odrębność Osób, / jedność w istocie i równość w majestacie. /

* ŚWIĘTEGO JANA CHRZCICIELA (24 VI.)

Przez naszego Pana, Jezusa Chrystusa. /

Jego Jan Chrzciciel obwieścił jako prawdziwego Baranka Bożego,/ który gładzi grzechy świata. /

* DNI APOSTOŁÓW

Przez naszego Pana Jezusa Chrystusa. /

On bowiem jako wieczny Pasterz zbudował Kościół Swój na fundamencie Apostołów i Proroków, / i otaczasz nieustanną opieką przez służbę Pasterzy i Nauczycieli, / abyśmy zachowani zostali w społeczności świętych tak na ziemi jak i w niebie. /

* ŚWIĘTA MARII PANNY (2 II. 25 III. 2 VII.)

Zaprawdę godną i słuszną, sprawiedliwą i zbawienną jest rzeczą,/ abyśmy zawsze i wszędzie Tobie dziękowali, / Panie, święty Ojcze, wszechmogący, wieczny Boże, / przez naszego Pana, Jezusa Chrystusa. /

Jego bowiem jako Zbawiciela dałeś światu przez Marię Dziewicę./ Ona za sprawą Ducha Świętego poczęła Jednorodzonego Syna Twojego / i wydała światu przedwieczną światłość, naszego Pana Jezusa Chrystusa. /

* ŚWIĘTO ARCHANIOŁA MICHAŁA I WSZYSTKICH ANIOŁÓW ( 29 IX)

Przez Jezusa Chrystusa naszego Pana. /

Ty bowiem wysyłasz Swoje zastępy niebiańskie, / aby walczyły z mocami ciemności / i strzeżesz łaskawie Swój Kościół przez służbę Swoich świętych Aniołów. /

Dlatego ze wszystkimi Cherubinami i Serafinami / z mocami i panowaniami, oraz ze wszystkimi wojskami niebiańskimi / śpiewamy na cześć Twoją pieśń chwały:

* TRZY OSTATNIE NIEDZIELE ROKU KOŚCIELNEGO

Przez Jezusa Chrystusa naszego Pana. /

Przez Niego bowiem my, którzy podlegli jesteśmy śmierci, mamy nadzieję wiecznego życia w dniu sądu ostatecznego, / kiedy zbudzi wszystkich, którzy w Niego wierzą. /

* PODCZAS ZAWARCIA ŚWIĘTEGO ZWIĄZKU MAŁŻEŃSKIEGO

Zaprawdę godną i słuszną, sprawiedliwą i zbawienną jest rzeczą,/ abyśmy Tobie, święty Panie, wszechmogący Ojcze, wiekuisty Boże, / zawsze i na każdym miejscu dziękowali / i wysławiali dzieła Twojej miłości. /

Ty bowiem z miłości zawarłeś z ludem Swoim Nowe Przymierze / a nas zbawiłeś przez śmierć i zmartwychwstanie Twojego Syna, / abyśmy udział mieli w Jego boskim życiu. / Ty uczyniłeś miłość małżeńską znakiem tego Przymierza, / abyśmy napełnieni zostali Twoją miłością.

* CHRZEST ŚWIĘTY

Przez Jezusa Chrystusa naszego Pana. /

Albowiem w Chrzcie świętym powołałeś nas z ciemności do cudownej Swojej światłości. /

albo:

Albowiem w Chrzcie świętym daje nam udział w Swojej śmierci i w Swoim zmartwychwstaniu / ofiarując nam grzechów odpuszczenie, życie i zbawienie. /

albo:

Albowiem w Chrzcie świętym zawarłeś z nami Przymierze, / w którym obdarzasz nas Swoją miłością. /

* POGRZEB

Przez Jezusa Chrystusa naszego Pana. /

Przez Niego, który jest początkiem i końcem wiary, / mamy ufność na dzień sądny / i nadzieję pełni chwały. /

albo:

Przez Niego ci, których ogarnia nieunikniona konieczność śmierci, / mają obietnicę życia wiecznego w dzień sądu, / gdy tych, którzy w Niego wierzyli zbudzi do nowego życia. /

albo:

Jego bowiem posłałeś światu ku zbawieniu. / Przez Jego śmierć i Jego zmartwychwstanie została zniweczona śmierć nasza. / W Nim też mamy nadzieję zmartwychwstania do życia wiecznego.

Dlatego wysławiamy Cię ze wszystkimi, którzy nas ze znamieniem wiary wyprzedzili do wieczności, / i wraz z nimi uwielbiając Twój majestat, tak razem wołamy (śpiewamy).

W każdej z tych prefacji zakończonych Sanctus i Benedictus przedstawione jest w innej formie zbawcze dzieło Jezusa Chrystusa. Śpiewana w uroczystej gregoriańskiej tonacji, której Marcin Luter nie pozbawił Prefacji przez swoją reformę, jest prawdziwą ofiarą dziękczynienia składaną Bogu za dzieło zbawienia i odkupienia. Na marginesie chcę odnośnie tej gregoriańskiej melodii zacytować wielkiego kompozytora, przedstawiciela muzyki klasycznej Franza Schuberta (1797-1828), który powiedział, że "za tę wspaniałą gregoriańską melodię prefacji jestem gotów oddać całą swoją twórczość".

Po prefacji modlitwa eucharystyczna ponownie nawiązuje do zbawczego dzieła Jezusa Chrystusa, do Jego ofiary krzyżowej. Luteranizm nie uważa jednak, że koniecznym warunkiem konsekracji jest epikleza (Kościół Prawosławny), gdyż w luteranizmie epikleza nigdy nie była modlitwą konsekracyjną. Według Marcina Lutra początkiem konsekracji i akcji sakramentalnej jest Modlitwa Pańska zmówiona lub odśpiewana i zakończona obecnie doksologią, której prawdopodobnie jeszcze nie znał Luter.

W konsekracji wg słów Pana Jezusa (Mt 26,26-28; Mk 14,22-24; Łk 22,19-20 i 1 Kor 11,23-25) Kościół luterański widzi połączenie się chleba i wina z ciałem i krwią Jezusa Chrystusa, które jest wszechobecne (UBIQUITAS CORPORIS CHRISTI). W konsekrowanym chlebie i winie poprzez "unio sacramentalis" (unia sakramentalna) luteranizm widzi prawdziwie, realnie i substancjalnie obecnego Chrystusa (konsubstancjacja - chleb i wino pozostają chlebem i winem, ale "w" , "z" i "pod" ich postaciami jest prawdziwie obecny Chrystus ze Swoim ciałem i krwią). W tej nauce Kościół luterański różni się od Kościoła katolickiego i prawosławnego (transsubstancjacja), ale też od Kościoła reformowanego, który wierzy podobnie jak metodyści tylko w duchową obecność Chrystusa w Wieczerzy Pańskiej. Różnimy się zwłaszcza jednak od zwinglianizmu, oraz innych Kościołów i społeczności protestanckich, którzy Wieczerzę Pańską traktują tylko jako symbol i tylko jako pamiątkę śmierci Jezusa . Mimo tego, Kościół nasz jest w społeczności komunijnej Kościołów Konkordii Leuenberskiej z roku 1973, oraz z Kościołem Ewangelicko - Metodystycznym (1994). Kościół luterański w Polsce nie odmawia także Komunii Świętej katolikom i prawosławnym, zwłaszcza tym, którzy zawarli święty związek małżeński w Kościele Ewangelicko - Augsburskim, o ile wierzą w obecność Chrystusa w Sakramencie Ołtarza i w słowa: "Za WAS się daje (...) Za WAS się wylewa!" .

W odnowionej liturgii ewangelickiej po Słowach Ustanowienia wprowadzono ANAMNEZĘ, która jest ponownym wspomnieniem zbawczego dzieła Jezusa Chrystusa w Jego śmierci, zmartwychwstaniu i wniebowstąpieniu, ale także i przez Zesłanie Ducha Świętego. Zbór kończy tę modlitwę trzykrotnym "Amen". W ten sposób jest mocno podkreślona wartość tych słów.

PAX Domini i AGNUS DEI - ksiądz pozdrawia zbór pozdrowieniem pokoju, a wszyscy wzywają Chrystusa jako Baranka Bożego, który zgładził nasze grzechy i którego prosimy o zmiłowanie i o pokój, którego świat dać nie może, a który jest tylko w Jezusie Chrystusie.

Także modlitwa o godne przyjęcie Sakramentu Ołtarza skierowana jest do Jezusa Chrystusa, który sam jest Gospodarzem Swego Stołu.

Otrzymując Sakrament Ołtarza, biskup, ksiądz lub diakon wypowiada do każdego przyjmującego Sakrament Ołtarza słowa dystrybucji: "Ciało Chrystusa za ciebie wydane" - "Krew Chrystusa za ciebie przelana". Także w czasie Komunii Świętej, zbór śpiewa pieśni o Sakramencie Ołtarza, albo o Jezusie Chrystusie (musica sacramenti lub musica sub communione). W prazborze, czyli w pierwotnym Kościele chrześcijańskim śpiewano również w tym momencie psalmy (Ps 34, Ps 111, Ps 23, Ps 145 lub Iz 12,1-6), albo też śpiewano "Agnus Dei" tak długo aż zakończono dystrybucję.

Postcomunio jest krótkie. Najpierw następuje antyfona, zazwyczaj z Psalmu 106,6:

Ks.: Dziękujcie Panu, albowiem jest dobry. [Alleluja!]

Zb: Albowiem łaska Jego trwa na wieki. [Alleluja!].

W kolekcie pokomunijnej ks. Marcina Lutra wyrażona jest wdzięczność za dar ciała i krwi Chrystusa, które są pokrzepieniem i umocnieniem wiary dla wierzącego. Dlatego modlimy się następująco:

"Dziękujemy Ci, wszechmogący i miłosierny Boże,* żeś nas pokrzepił tym zbawiennym darem Ciała i Krwi Syna Twojego.* Prosimy Cię, spraw dla miłosierdzia Twego, aby nam ten święty Sakrament posłużył ku wzmocnieniu wiary naszej w Ciebie* i do serdecznej wzajemnej miłości między nami wszystkimi,* przez tegoż Syna Twojego, naszego Pana Jezusa Chrystusa."

Pożegnanie zboru słowami: "Idźcie w pokoju Pańskim!" - "Bogu niech będą dzięki!" i błogosławieństwem aaronowym z 4 Mż 6,24-26 lub starokościelnym (Niech was błogosławi Bóg wszechmogący: Ojciec i Syn i Duch Święty) kończą nabożeństwo, tę niezwykłą społeczność Ludu ze swoim Panem, ale także wierzących pomiędzy sobą. Marcin Luter tak mówi na temat błogosławieństwa: "...podniesione ręce i znak krzyża (...) czynią widzialnym, co dzieje się w Duchu i w Słowie."