Cithara Sanctorum Silesia 2022
Kolejna edycja festiwalu im. ks. Jerzego Trzanowskiego.
W październiku, na Śląsku Cieszyńskim odbędzie się kolejna edycja festiwalu Cithara Sanctorum Silesia (imienia Jerzego Trzanowskiego). Jest to idea prezentacji muzyki we wnętrzach sakralnych, choć nie tylko, w kontekście historycznym Ziemi Cieszyńskiej i w odwołaniu do tradycji zbioru śpiewów nabożnych i kościelnych „Cithara Sanctorum” od którego festiwal bierze nazwę, a którego autor, ks. Jerzy Trzanowski, ewangelicki duchowny, twórca pieśni kościelnych, urodził się pod koniec XVI w. w Cieszynie. Ambitna i interesująco dobrana muzyka nawiązuje do tradycji ziemi śląskiej i jej związków z tą postacią, zwaną bardem trzech narodów (Polski, Czech, i Słowacji), a czasem również słowiańskim Lutrem.
Główną ideą, wyróżniającą ten festiwal spośród innych, jest czerpanie z tradycji muzycznej kościoła ewangelicko-augsburskiego. Ks. Jerzy Trzanowski (1592–1637), duchowny na Śląsku Cieszyńskim, wybitny pisarz religijny pozostawił po sobie, jako największe swe dzieła, następujące pozycje: Ody łacińskie (Brzeg 1629), Phiala adoramentorum (Czara modlitw) z 1635 r., a przede wszystkim w 1636 r. duży zbiór Cithara sanctorum (Pieśni duchowe), kancjonał napisany w dialekcie morawskim, zawierający 412 pieśni. Doczekał się on ok. 150 wydań. Jerzy Trzanowski, jego postać i dzieła są znane i żywe w pamięci mieszkańców regionu po obu stronach Olzy, ma swoje pomniki w Liptowskim Mikulaszu oraz w Cieszynie. Festiwal muzyczny Cithara Sanctorum Silesia, którego repertuar w przeróżny sposób nawiąże do tego autora, szeroko czerpiąc z tradycji muzyki ewangelickiej, jest nie tylko świętem muzyki, ale też okazją do celebrowania nowych brzmień w niecodziennych kontekstach. W czasie jego trwania odbędzie się 7 koncertów, a także wystawa edycji Cithar i wykład w Książnicy Cieszyńskiej oraz spotkanie w Muzeum Śląska Cieszyńskiego w ramach „Spotkań szersznikowskich” poświęcone postaci i epoce Trzanowskiego. Zapraszamy na koncerty i inne wydarzenia do Cieszyna, Wisły, Ustronia, Jaworza i Bielska-Białej.
Fundacja Kulturalny Szlak jest również organizatorem festiwali Barok na Spiszu, Muzyka nad Zdrojami w Szczawnicy, Muzyczne Majówki w Ojcowie, Muzyczne podróże w Krzeszowicach.
Zadanie jest współfinansowane ze środków Miasta Cieszyna, Miasta Bielska-Białej, Miasta Wisła, Powiatu Cieszyńskiego, Powiatu Bielskiego, Gminy Jaworze.
Na wszystkie wydarzenia wstęp wolny.
Strona wydarzenia:
www.citharasanctorum.eu
Program festiwalu:
9 października (niedziela)
godz. 16.00
Książnica Cieszyńska w Cieszynie ul. Mennicza 46
Jolanta Sztuchlik, Cithara sanctorum w domach cieszyńskich ewangelików
godz. 17.00
Wystawa „Monumentalne oprawy śpiewnika Jerzego Trzanowskiego Cithara Sanctorum ze zbiorów Książnicy Cieszyńskiej”
godz. 18.00
Kościół Jezusowy w Cieszynie Plac Kościelny 6
Hławiczkowie – kompozytorzy cieszyńscy
Ewelina Bachul – organy oraz Wyższobramski Chór Kameralny (dyr. Piotr Sikora)
W programie utwory organowe i chóralne Karola i Adama Hławiczków
15 października (sobota)
godz. 18.00
Wisła, Kościół Apostołów Piotra i Pawła
Żywot człowieczy według Reja, czyli człowiek między ziemią a rajem
Katarzyna Wiwer – sopran, Henryk Kasperczak – lutnia
W programie muzyka renesansowa oparta na kanwie tekstów z Żywota człowieka poczciwego Mikołaja Reja
16 października (niedziela)
godz. 17.00
Jaworze, Kościół Ewangelicko-Augsburski, Plac Kościelny 25
Modlitwy biblijnych kobiet
Kolegium Muzyki Ewangelickiej: Blanka Dembosz-Tondera, Katarzyna Wiwer – soprany, Zofia Trystuła-Hovhannisyan – duduk, cymbały, Adrianna Kafel – viola da gamba, Wassim Ibrahim – lutnia arabska, Paweł Solecki – flety, duduk, instr. perkusyjne
W programie pieśni z „Kancjonału” Jakuba Lubelczyka oraz z „Hymnów biblijnych” Jakuba Gembickiego
21 października (piątek)
godz. 18.00
Ustroń, kościół ap. Jakuba, Plac ks. Kotschego 4
B-A-C-H
Julian Gembalski – organy
W programie twórczość organowa oparta na motywie b-a-c-h
22 października (sobota)
godz. 18.00
Kościół Jezusowy w Cieszynie, Plac Kościelny 6
Jezu, ma radości
Capella Augustana pod dyr. Andrzeja Zawiszy
W programie: motet Jesu, meine Freude w muzycznych opracowaniach Dietericha Buxtehudego i Johanna Sebastiana Bacha
23 października (niedziela)
godz. 18.00
Willa Sixta (Galeria Bielska BWA), Bielsko-Biała, ul. 3 Maja 11
Klawesyn – ars antiqua & ars nova
Claveduo: Anna Huszczo i Joanna Solecka – klawesyny
W programie prawykonanie utworu Juliana Gembalskiego oraz kompozycje Marcina Mielczewskiego
26 października (środa)
godz. 17.00
Muzeum Śląska Cieszyńskiego, Cieszyn, ul. Regera 6
Spotkanie Szersznikowskie: Jan Paweł Borowski, Jerzy Trzanowski – postać i epoka
29 października (sobota)
godz. 15.00
Spacer śladami bielskich i bialskich ewangelików
Spacer z przewodnikiem PTTK Katarzyną Sylwestrzak, spotkanie przy kościele Marcina Lutra w Białej (ul. Staszica 2)
godz. 18.00
Bielsko-Biała, Kościół Zbawiciela, pl. Lutra 12
Warownym Grodem jest nasz Bóg
Michał Białko – organy, Dawid Rudnicki – trąbka
W programie muzyka organowa oparta na temacie Ein feste Burg ist unser Gott
Partnerzy:
Parafia Ewangelicko-Augsburska w Cieszynie, Parafia Ewangelicko-Augsburska, Kościół Zbawiciela w Bielsku-Białej, Parafia Ewangelicko-Augsburska, Kościół Marcina Lutra w Bielsku-Białej, Parafia Ewangelicko-Augsburska apostołów Piotra i Pawła w Wiśle, Parafia Ewangelicko-Augsburska w Jaworzu, Powiat Cieszyński, Powiat Bielski, Miasto Cieszyn, Miasto Bielsko-Biała, Miasta Wisła, Cieszyński Ośrodek Kultury Dom Narodowy, Muzeum Śląska Cieszyńskiego, Drukarnia Augustana, Wydawnictwo Astraia, Książnica Cieszyńska, Wyższobramski Chór Kameralny, Galeria Bielska BWA, PTTK, Oddział Podbeskidzie w Bielsku-Białej, Koło Przewodników, Polskie Towarzystwo Ewangelickie
Patronat honorowy:
bp Jerzy Samiec, zwierzchnik Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP, bp dr Adrian Korczago, zwierzchnik Diecezji Cieszyńskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP, Jarosław Klimaszewski, Prezydent Bielska-Białej, Mieczysław Szczurek, Starosta Cieszyński , Andrzej Płonka, Starosta Bielski, Gabriela Staszkiewicz, Burmistrz Cieszyna, Tomasz Bujok, Burmistrz Wisły, Przemysław Korcz, Burmistrz Ustronia, Radosław G. Ostałkiewicz, Wójt Jaworza
Patronat medialny:
ox.pl, Zwiastun Ewangelicki, Pełna Kultura, TVP 3 Katowice, Radio Katowice, TVP Kultura, Zwrot, Kronika Beskidzka, Głos Ziemi Cieszyńskiej, Beskidzka24.pl, Wieści Wyższobramskie, Dziennik Zachodni
Dyrektor:
Rafał Monita
osoba odpowiedzialna za pomysł i realizację zadań związanych z „Cithara Sanctorum Silesia”, magister sztuki, teoretyk muzyki, menadżer kultury, wydawca. Ukończył studia muzyczne w Akademii Muzycznej w Łodzi, następnie studia podyplomowe Zarządzanie Kulturą na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie oraz Public Relations w Wyższej Szkole Europejskiej im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie. W 2006 roku założył Oficynę Artystyczną Astraia, której celem jest wydawanie wartościowej literatury, a także organizowanie przedsięwzięć kulturalnych i promocja muzyki. Współpracuje z wieloma instytucjami kultury także na niwie wspólnych działań promocji muzyki. Jest wraz z Katarzyną Wiwer pomysłodawcą i organizatorem Letniego Festiwalu Muzyka nad Zdrojami w Szczawnicy, którego celem jest ożywienie kulturalne kurortu, oboje prowadzą także autorski festiwal Barok na Spiszu, promujący zabytki Spisza i ich kontekst muzyczny w epoce barokowej. W latach 2014 i 2021 realizował stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Od roku 2018 dyrektor artystyczny Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Organowej i Kameralnej w Zakopanem. W roku 2019 otrzymał Pamiątkowy Medal Podhala przyznawany przez Powiat Nowotarski jako zaszczytne wyróżnienie za zasługi dla rozwoju regionu Podhala, szczególnie w działalności gospodarczej, oświatowej, społecznej, kulturalnej i sportowej.
ks. Jerzy Trzanowski / Jiří Třanovský / Georgius Tranoscius (1592–1637) urodzony w Cieszynie, gruntownie wykształcony w duchu luterańskiej ortodoksji i humanizmu ewangelicki duszpasterz, pisarz religijny, tłumacz, autor nabożnych pieśni i modlitw.
Po studiach w Wittenberdze pracował w Pradze jako nauczyciel, później na Morawach i na Śląsku jako kaznodzieja i duszpasterz. Z powodu prześladowań religijnych podczas wojny trzydziestoletniej schronił się jako uchodźca najpierw w Bielsku, a później na Orawie (wówczas Górne Węgry, obecnie Słowacja), gdzie był proboszczem gminy ewangelickiej w Liptowskim Mikulaszu. Zmarł przedwcześnie po długiej chorobie w tym samym 1637 roku, w którym Kartezjusz wydał „Rozprawę o metodzie“.
Jako poeta łaciński Tranoscius układał metryczne ody wzorowane na Psalmach i pieśniach Horacego. 150 takich pobożnych pieśni łacińskich, do których dołączył nuty kilkanastu melodii, zebrał w zbiorze „Odarum sacrarum sive Hymnorum…” wydanym w Brzegu w 1629 roku. Na język czeski znakomicie przełożył pieśni Lutra i kilkunastu poetów niemieckiej reformacji, m.in. Philippa Nicolai. Ułożył około 90 pobożnych pieśni czeskich. Swoją twórczość pieśniową w języku czeskim włączył anonimowo do kancjonału „Cithara sanctorum“ (1636), śpiewnika zawierającego 412 pobożnych pieśni, którego był redaktorem i edytorem. Jego oparte na zasadzie imitatio utwory świadczą o duchowości ortodoksyjnie luterańskiej a zarazem humanistycznej, mistycznej a jednocześnie apokaliptycznej. Stylistycznie eklektyczne pieśni Tranosciusa, przejawiające nieraz skłonność do manieryzmu, można uznać za przejaw środkowoeuropejskiej poezji metafizycznej.
Czeski kancjonał „Cithara sanctorum” (wydrukowany po raz pierwszy w Lewoczy na Spiszu pod koniec 1635 roku, zwany także później Tranosciusem) jest najważniejszym tego rodzaju dziełem w literaturach słowiańskich. Miał charakter dzieła otwartego – w następnych edycjach, które już nie zawierały materiału nutowego, późniejsi jego redaktorzy i edytorzy umieścili w nim ponad tysiąc pieśni. Choć była to książka długo w Cesarstwie Austriackim zakazana (szczególnie w 2 poł. xvii i 1 poł. xviii wieku) niedawno doliczono się aż 215 jej wydań. Wśród protestantów na Morawach, w Księstwie Cieszyńskim i na Słowacji popularnością dorównywała Biblii. Historycy literatury słowackiej uważają Tranosciusa za fundament poezji słowackiej. Czeski kancjonał „Cithara sanctorum“ używany był w niektórych gminach ewangelickich na Śląsku Cieszyńskim, m.in. w Wiśle, aż do lat dwudziestych poprzedniego wieku. Około 30 pieśni z kancjonału „Cithara sanctorum” w przekładzie polskim znalazło się później w polskich śpiewnikach ewangelickich, ale literacka twórczość Georgiusa Tranosciusa pozostaje w Polsce niemal zupełnie nieznana. (tekst Zbigniew Machej)
