"Ewangelik" 2003-2007

Andrzej Komraus
(Gliwice)

Daty w kalendarzu

(kwiecień - maj - czerwiec)

2.04.1910 – w Bethel (Westfalia) zmarł ks. Friedrich Christian Carl von Bodelschwingh, duchowny ewangelicki, wybitny kaznodzieja i działacz społeczny, przede wszystkim działacz misji wewnętrznej. Urodził się 6 marca 1831 r. w Tecklenburgu koło Osnabrück, studia teologiczne odbył w Bazylei, Erlangen i Berlinie. W 1872 r. stanął na czele zakładu dla epileptyków oraz domu diakonis westfalskich w Bethel. W 1882 r. założył pierwszą niemiecką kolonię pracy w Wilhelmsdorfie dla bezrobotnych. Wybór do pruskiego Landtagu umożliwił mu założenie kolonii dla berlińskich bezdomnych w Hoffnungstal oraz zorganizowanie w Bethel konwiktu dla przyszłych kaznodziejów przeznaczonych do służby wśród chorych i ubogich. W 1905 r. założył tam szkołę teologiczną. Z inicjatywy ks. von Bodelschwingha w 1906 r. przeniesiono z Berlina do Bethel siedzibę Evangelische Missionsgeselschaft für Deutsch-Ostafrika, zwane od 1920 r. Bethel-Mission.

4.04.397 – w Mediolanie zmarł Ambrosius Aurelius, Ambroży, biskup Mediolanu, jeden z czterech doktorów Kościoła zachodniego. Urodzony ok. 340 r. (339 r. ?) w Trewirze w arystokratycznej rodzinie chrześcijańskiej, po zdobyciu wykształcenia zamierzał poświęcić się karierze urzędniczej (był zarządcą prowincji Ligurii i Emilii), czemu przeszkodził jego wybór przez lud na urząd biskupa Mediolanu w 374 r. Głównymi celami jego działalności były czystość wiary i jedność Kościoła. Wyróżniał się silną wolą, poczuciem ładu i karności, zmysłem praktycznym i sprawiedliwością. Wrażliwy na ludzką krzywdę, własny znaczny majątek przekazał na potrzeby ubogich. Cieszył się wielkim autorytetem moralnym. W swoich licznych dziełach unikał teologii spekulatywnej na rzecz dowodów z Pisma Świętego. Właśnie odwoływanie się do Pisma Świętego i rozważanie Pisma cechuje duchowość ambrozjańską. Zasługą Ambrożego jest umiejętne przyswajanie osiągnięć teologii wschodniej (greckiej) łacińskiej umysłowości i językowi.

6.04.1966 – w Zurychu zmarł ks. prof. dr Emil Brunner, teolog ewangelicki, duchowny Kościoła Ewangelicko-Reformowanego, od 1924 r. kierownik katedry teologii systematycznej i praktycznej Uniwersytetu Zurychskiego. Urodzony 23 grudnia 1889 r. w Winterthur, studiował teologię w Zurychu, Berlinie i Nowym Jorku. Wraz z Karlem Barthem, Rudolfem Bultmannem i F. Gogartenem należy do twórców teologii dialektycznej, przy czym uformował własny kierunek personalistyczny. Czynnie uczestniczył w różnego rodzaju działaniach ekumenicznych, zarazem uważał, że celem dążeń ekumenicznych nie jest instytucjonalna jedność Kościołów, lecz ich braterska współpraca.

8.04.1586 – w Brunszwiku zmarł Martin Chemnitz, jeden z najwybitniejszych po Lutrze teologów luterańskich, zwany nawet „alter Martinus Lutherus”. Urodzony 9 września 1522 r. w Treuenbrietzen (Brandenburgia), po studiach we Frankfurcie nad Odrą i w Wittenberdze pracował jako nauczyciel i później bibliotekarz książęcy w Królewcu. Kontynuował potem studia teologiczne w Wittenberdze pod kierunkiem Melanchtona. Był następnie superintendentem Kościoła w Brunszwiku, w 1576 był współzałożycielem uniwersytetu w Helmstedt. Jako gorliwy obrońca nauki Lutra występował przeciwko kryptokalwinistom. Współuczestniczył w opracowaniu Formuły zgody, w której zredagował doktrynę o roli Jezusa Chrystusa, o eucharystii i przeznaczeniu. Broniąc nauki Lutra o eucharystii opublikował ważne dzieło polemiczne przeciwko kalwinistom Repetitio sanae doctrinae de vera praesentia corporis et sanguinis Domini in Coena (1561). Był pierwszym teologiem protestanckim przestrzegającym przed kontrreformacyjną działalnością jezuitów. W czterotomowym, wielokrotnie wznawianym (aż do XX w.) dziele Examen Concilii Tridentini (1565-73) polemizował z doktryną Kościoła katolickiego, przedstawiając pozytywnie całość nauki luterańskiej ze szczególnym uwzględnieniem jej ściśle biblijnych podstaw.

8.04.1861 - nastąpiło równouprawnienie protestantów w monarchii austro-węgierskiej, co dotyczyło więc również Śląska austriackiego: Bielska, Cieszyna, Oświęcimia, Żywca.

9.04.1945 - zginął w Flossenburgu ks. Dietrich Bonhoeffer, luterański teolog, urodzony we Wrocławiu 4 lutego 1906 r. Po studiach teologicznych w Tybindze i Berlinie w 1927 r. uzyskał doktorat z eklezjologii, a w 1931 objął katedrę teologii systematycznej. Jako ordynowany duchowny był duszpasterzem młodzieży robotniczej i akademickiej. W latach 1933-1935 opiekował się emigrantami niemieckimi w Londynie, po powrocie do kraju objął kierownictwo seminarium dla kaznodziejów współzałożonego przez siebie Bekennende Kirche w Finkenwalde (obecnie Szczecinie-Dąbiu). Tam też założył bractwo ewangelickie o charakterze monastycznym. Uznany przez władze hitlerowskie za "pacyfistę i wroga państwa", został w 1936 r. pozbawiony katedry uniwersyteckiej i w 1938 r. wydalony z Berlina. W 1937 r. zamknięto seminarium dla kaznodziejów, co nie przeszkodziło Boenhefferowi w prowadzeniu tajnego nauczania. W latach 1939-1942 odbył szereg podróży zagranicznych, do Anglii, Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii, Norwegii i Szwecji, gdzie kontaktował się z wybitnymi osobistościami kościelnymi i ekumenicznymi. W 1943 r. został aresztowany przez Gestapo i w 1944 r. osadzony w obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie, a następnie stracony w Flossenburgu. Pisma Boenheffera wywarły wielki wpływ na rozwój kierunków teologicznych w latach 50. i 60. XX wieku.

10.04.1525 - hołd pruski na Rynku w Krakowie, złożony przez księcia Albrechta Hohenzollerna królowi Zygmuntowi Staremu, był formalnie zapoczątkowaniem istnienia księstwa pruskiego, wówczas jeszcze nieuznawanego przez cesarstwo. Prusy Książęce były pierwszym nowoczesnym państwem luterańskim, dbającym nie tylko o rozwój ewangelicyzmu, ale kładącym duży nacisk na rozwój oświaty i kultury, czego potwierdzeniem było założenie w 1544 r. w Królewcu uniwersytetu na tych samych prawach co Akademia Krakowska, gdzie wiedzę zdobywało bardzo wielu Polaków.

11.04.1648 - zmarł we Wrocławiu Matthäus Apelles von Löwenstern, pedagog i poeta, muzyk, autor wielu popularnych niegdyś luterańskich pieśni kościelnych. Urodzony w 1594 r. w Neustadt na Górnym Śląsku (dzisiejszy Prudnik), w rodzinie mieszczańskiej, jako Matthäus Apelt, był nauczycielem i kantorem, następnie dyrektorem orkiestry dworskiej i książęcym zarządcą w Bernstadt (obecnie Bierutów). W roku 1639 został nobilitowany i mianowany radcą cesarskim we Wrocławiu. Jego poezje są utrzymane w stylu klasycznego antyku, natomiast kompozycje zdradzają wyraźne włoskie wpływy. Śpiewniki ewangelickie zachowały niektóre z jego pieśni.

13.04.1598 - król Francji Henryk IV wydał edykt nantejski, dokument, w którym nadał hugenotom wolność wyznawania religii i prawa polityczne. Francuscy protestanci mogli korzystać z tolerancji wyznaniowej do roku 1685, kiedy król Ludwik XIV unieważnił to prawo.

14.04.1759 - w Londynie zmarł George Frideric Handel, najwybitniejszy (obok J.S.Bacha) kompozytor epoki baroku, twórca oratorium Mesjasz. Georg Friedrich Händel urodził się 23 lutego 1685 r. w Halle jako syn nadwornego chirurga, w rodzinie pochodzącej z Dolnego Śląska. Był głęboko wierzącym luteraninem, tworzącym - oprócz rozlicznych dzieł z zakresu muzyki świeckiej - wiele znakomitych utworów o treści religijnej, przeznaczonych dla trzech wyznań. Najwięcej dzieł o charakterze liturgicznym skomponował na użytek Kościoła Anglikańskiego (przebywał w Anglii od 1712 r. i w 1727 r. przyjął obywatelstwo angielskie). Dużym uznaniem cieszyły się dwie Pasje, skomponowane na użytek Kościoła Luterańskiego (Passion nach dem Evangelist Johannes oraz Passion. Der für die Sünden der Welt gemartete und sterbende Jesus). Skomponował też 39 oper, szereg oratoriów o tematyce biblijnej oraz nawiązującej do mitologii, dzieła orkiestrowe, koncerty organowe, liczne utwory kameralne.

15.04.1729 – miało miejsce pierwsze wykonanie Pasji według św. Mateusza Jana Sebastiana Bacha.

16.04.1217 – zmarł Petrus Waldus (Piotr Waldo), inicjator (w drugiej połowie XII wieku) ruchu waldensów, heterodoksyjnego ruchu religijno-społecznego, którego podstawą doktryny i prawa wewnętrznego było Pismo Święte. Ruch ten, początkowo będący stowarzyszeniem apostołujących kobiet i mężczyzn, skupiający przede wszystkim biedotę rzemieślniczą południowej Francji, za głoszenie kazań bez aprobaty Kościoła, za krytykę nadużyć kleru i postulowanie reformy Kościoła, został potępiony, jego członkowie byli ekskomunikowani (1184 i 1215) i ścigani przez Inkwizycję. W początkach XIII w. ruch się podzielił: część francuska dokonała obediencji wobec Rzymu, część lombardzka, bardziej radykalna, zerwała łączność z Kościołem i rozszerzając się, znalazła zwolenników nie tylko w południowych Włoszech, ale również w południowych Niemczech, Czechach i na Śląsku. Czescy waldensi w XV w. przyłączyli się do husytów i braci czeskich, pozostali w późniejszym okresie przyłączyli się do luteran bądź kalwinistów.

16.04.1521 - Luter w Wormacji (Worms), wezwany na obradujący tam sejm przez cesarza Karola V, aby odwołał swoje pisma i zawartą w nich naukę, stanąwszy przed cesarzem, książętami i przedstawicielami stanów Rzeszy Niemieckiej, oświadczył: "Mogę być przekonany świadectwem Pisma Świętego, albo jasnym, oczywistym dowodem. Boć papieżowi i soborom nie wierzę, jasna bowiem i oczywista to rzecz, że się często myliły i przeczą sobie wzajemnie. Związany przekonaniem sumienia na podstawie Słowa Bożego nie mogę i nie chcę niczego odwołać, boć niepewna i niebezpieczna to rzecz czynić cośkolwiek wbrew swemu sumieniu. Tak mi, Boże, dopomóż. Amen!". Przemówienie Lutra poruszyło zebranych, jednakże cesarz, spodziewający się, że zbuntowany mnich ukorzy się przed autorytetem władzy, potraktował go jak heretyka. Podpisał wprawdzie list żelazny, umożliwiający Lutrowi wyjazd z Wormacji i chroniący go przez trzy tygodnie, jednakże wkrótce wydał edykt wormacki, pozbawiający Reformatora i jego zwolenników wszelkich praw.

18.04.1976 – w Żorach zmarł ks. Emil Kowala, emerytowany administrator miejscowej parafii luterańskiej. Urodził się 6 lutego 1913 r. w Goleszowie. Szkołę średnią ukończył w Cieszynie i po studiach na Wydziale Teologii Ewangelickiej Uniwersytetu Warszawskiego został ordynowany w Ligotce Kameralnej 18 maja 1939 r. przez Biskupa Juliusza Burschego, jako ostatni z księży wprowadzonych w urząd przez tego wybitnego przywódcę polskiego ewangelicyzmu. Wikariat odbywał u ks. sen. Nikodema, pracując jednocześnie jako katecheta w Ustroniu. Aresztowany po wybuchu wojny, został wysiedlony do Krakowa, gdzie początkowo pracował jako pomocnik murarski na Wawelu, a od 15 kwietnia 1940 r. pełnił obowiązki proboszcza Polskiej Parafii Ewangelickiej. Okupacyjne władze administracyjne wyznaczyły polskim ewangelikom kościół św. Agnieszki. Od niedzieli palmowej 1942 r. kościół św. Agnieszki stał się centrum życia religijnego, społecznego i narodowego. Poza nabożeństwami organizowane tu były również koncerty kościelne. Ks. Kowala otaczał również opieką filiał w Wieliczce i opieką duszpasterską obejmował niezwykle rozległy obszar. Działał też w tajnym nauczaniu. Po wojnie był katechetą w Cieszynie i administratorem parafii w Świętochłowicach, Goleszowie, Szczytnie, Wrocławiu, Łodzi i Szopienicach. Ostatnim posterunkiem jego służby były Żory.

19.04.1882 - w Down k. Londynu zmarł Karol Darwin, angielski przyrodnik. Urodzony 12 lutego 1809 r. w Shrewsbury, po studiach medycznych w Edynburgu i teologicznych w Cambridge, w latach 1831-1836 odbył podróż dookoła świata. Przebywał następnie w Cambridge, później w Londynie, od 1842 r. w Down. Badania Darwina zapoczątkowały w biologii kierunek zwany darwinizmem. Przedstawiając ogólny zarys teorii ewolucji, Darwin opierał ją na zebranych przez siebie w trakcie długoletnich badań podstawach z zakresu wielu nauk. Dowodził, że gatunki roślin i zwierząt ulegają transmutacji, a zmienność i różnorodność świata biotycznego wskazuje na pochodzenie jednych gatunków od drugich. Darwin nigdy nie negował wiary w Boga osobowego, bezwarunkowo akceptował moralne idee Nowego Testamentu i ze względów religijnych nie zgodził się na dedykowanie mu przez Marksa angielskiego wydania Kapitału. Dla podkreślenia jego wierności przekonaniom religijnym, pochowano Darwina w Opactwie Westminsterskim w Londynie. W swoich pismach Darwin podkreślał, że "niezmierzony i cudowny wszechświat wraz z człowiekiem nie może być dziełem przypadku lub konieczności". Dla Darwina ewolucja stanowiła element Bożego dzieła stworzenia. Trzeba wyraźnie podkreślić, ze Darwin nigdy nie głosił tezy o pochodzeniu człowieka że świata małp; jej autorem był brytyjski paleontolog i filozof Thomas Henry Huxley.

20.04.1558 – zmarł w Wittenberdze ks. dr Johannes Bugenhagen, zwany Doctor Pomeranus. Urodzony 24 czerwca 1485 w Wolinie (na wyspie Wolin, niem. Wollin), studia humanistyczne odbył na akademii w Greifswaldzie, po przyjęciu święceń pracował jako duchowny i nauczyciel prowadząc m.in. szkołę w Trzebiatowie oraz wykładając egzegezę biblijną i patrologię w szkole klasztornej w Białobokach. Pod wpływem lektury pism Erazma z Rotterdamu i dzieł Lutra przyjął myśl o potrzebie przeprowadzenia reformy Kościoła. W 1521 r. przybył do Wittenbergi, gdzie podjął studia teologiczne i prowadził wykłady z zakresu egzegezy biblijnej. Od 1523 r. był proboszczem miejskim Wittenbergi i osobistym opiekunem duchowym Lutra, on też pobłogosławił małżeństwo Lutra z Katarzyną von Bora. W 1533 r. został profesorem uniwersytetu w Wittenberdze i w l. 1539-1541 pomagał Lutrowi w rewizji jego tłumaczenia Pisma Świętego na język niemiecki, sam zaś przełożył Nowy Testament na dialekt dolnoniemiecki (Det Nye Testament). Ogromny talent organizacyjny Bugenhagena był dużą pomocą przy wprowadzaniu przez niego nowego porządku kościelnego w Północnych Niemczech oraz w krajach skandynawskich. Jego działania prowadziły nie tylko w kierunku reformy życia kościelnego, ale również obejmowały szkolnictwo i zagadnienia socjalne. W Norwegii i Danii zreformował Kościół, założył Uniwersytet Kopenhaski, którego był pierwszym rektorem, a wprowadzony przez niego w 1539 r. nowy porządek kościelny jeszcze dziś jest podstawą duńskich przepisów konstytucyjnych. W tym samym roku został generalnym superintendentem Saksonii. Po śmierci Lutra w 1546 r. zatroszczył się o jego dzieci i wdowę po Reformatorze. Bugenhagen jest również autorem pierwszej historii Pomorza, Pomerania in IV libros divisa (wydana pośmiertnie w 1728 r.). Wśród wielu jego dzieł wysoko ceniono komentarze do Księgi Psalmów i do Listów Pawłowych.

22.04.1724 - urodził się w Królewcu Imannuel Kant, niemiecki filozof, jeden z głównych przedstawicieli filozofii Oświecenia, twórca transcendentalnego idealizmu. Wychowany był w pietystycznej tradycji luterańskiej. Od 1740 r. studiował na Uniwersytecie Królewieckim teologię, matematykę, fizykę i filozofię. Po ukończeniu studiów pracował najpierw jako prywatny nauczyciel, a od 1770 r. do końca życia był profesorem logiki i matematyki na uniwersytecie w Królewcu. Zmarł 12 listopada 1804 r. w Królewcu, mieście rodzinnym, którego nigdy nie opuścił. Na jego grobie, zniszczonym podczas ostatniej wojny światowej, znajdowała się tablica z cytatem z najsławniejszego dzieła Kanta, Krytyki czystego rozumu: "Dwie rzeczy napełniają umysł coraz to nowym i wzmagającym się podziwem i czcią, im częściej i trwalej się nad nimi zastanawiamy: niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we mnie".

29.04.1418 - zakończenie Soboru w Konstancji, którego obrady rozpoczęły się 5 listopada 1414 roku. Było to największe zgromadzenie przedstawicieli świata chrześcijańskiego w Średniowieczu, w którym uczestniczyło 3 patriarchów, 29 kardynałów, 33 arcybiskupów, ponad 300 biskupów, ponad 100 opatów i generałów zakonów, kilkuset doktorów teologii i prawa kanonicznego oraz wielu książąt. Sobór zwołał antypapież Jan XXIII, nakłoniony do tego przez króla Zygmunta Luksemburskiemu, który pragnął doprowadzić do jedności w Kościele poprzez rozstrzygnięcie spraw dotyczących wiary i dokonanie niezbędnej reformy Kościoła. Pierwsze sesje poświecono problemowi schizm, nakłaniając do abdykacji trzech jednocześnie urzędujących papieży: rzymskiego papieża Grzegorza XII, awiniońskiego antypapieża Benedykta XIII i antypapieża Jana XXIII; starania te doprowadziły (po wielu trudnościach) do pożądanego skutku i wyboru we wrześniu 1417 r. Oddona Colonny, który przybrał imię Marcina V. Sobór w 1415 r. potępił naukę Wiklifa i Husa, zakazano też udzielania Komunii Świętej pod dwoma postaciami, naukę Hieronima z Pragi określono jako błędną. Sobór zakończył trwającą od 1378 r. schizmę zachodnią, w związku z reformą Kościoła wydał dekrety ograniczające władzę papieża, nie zrealizował jednak koniecznych reform wewnątrzkościelnych, co w efekcie doprowadziło do Reformacji. Spór wokół Husa, związany z oskarżeniem i uznaniem go przez sobór za heretyka i spaleniem na stosie 6 lipca 1415 r., doprowadził do wybuchu wojen husyckich.

30.04.1945 - zmarł Friedrich Justus Perels, prawnik, radca prawny Rady Braci Ewangelickiej Unii Staropruskiej (Bruderrates der Altpreußischen Union). Urodzony 13 listopada 1910 r. w Berlinie, nie aprobował metod działania władz hitlerowskich i w miarę swych możliwości pomagał osobom prześladowanym przez reżim, pozbawianym praw czy aresztowanym. W październiku 1944 r. został aresztowany pod zarzutem spiskowania przeciwko III Rzeszy i führerowi, skazany na śmierć i rozstrzelany w okolicach Dworca Poczdamskiego w Berlinie. Ojciec Friedricha Justusa, prof. Ernst Perels, uznany za "mieszańca żydowskiego pierwszego stopnia" (jüdischer Mischling 1. Grades), został aresztowany i zginął w obozie koncentracyjnym Flossenbürg.

5.05.1820 – urodziła się Florence Nightingale, angielska pielęgniarka i działaczka społeczna, inicjatorka nowoczesnego pielęgniarstwa. Podczas wojny krymskiej (1854) zorganizowała opiekę pielęgniarską nad rannymi żołnierzami angielskimi. W 1860 r. w szpitalu św. Tomasza w Londynie założyła z funduszów społecznych pierwszą szkołę pielęgniarek. Była też ekspertem armii brytyjskiej do spraw pielęgniarstwa i opieki nad żołnierzami. Zmarła 13 sierpnia 1910 r.

13.05.1843 - zmarł w Berlinie Hans Ernst baron von Kottwitz. Urodził się 1 września 1757 r. w Tschepplau koło Głogowa (Dolny Śląsk). Wychowywał się na pruskim dworze w Berlinie pod okiem króla Fryderyka II. Wychowany w głęboko pietystycznym duchu, przywiązany do tradycji luterańskiej, oparł się wszelkim pokusom życia dworskiego, angażując się w działalność na rzecz ubogich i bezdomnych. W 1818 r. objął kierownictwo Pruskiego Towarzystwa Biblijnego, utrzymywał również bliski kontakt z innymi towarzystwami chrześcijańskimi.

14.05.1572 – kardynał Ugo Boncompagni (ur. 1 stycznia 1502 w Bolonii, zm. 10 kwietnia 1585 w Rzymie) został papieżem i przybrał imię Grzegorza XIII. W 1582 r. wprowadził reformę kalendarza juliańskiego, również podczas jego pontyfikatu została przeprowadzona reforma śpiewu liturgicznego. Pamiętamy go również dlatego, że polecił śpiewać uroczyste Te Deum na wieść o wymordowaniu hugenotów, czyli francuskich protestantów w noc św. Bartłomieja 1573 r.

15.05.1548 - Augsburskie Interim (od łacińskiego interim = tymczasem) w 26 artykułach określało zasady kompromisu narzuconego protestantom przez cesarza Karola V na sejmie w Augsburgu. Miały one obowiązywać do czasu soboru powszechnego. Augsburskie interim zostało ogłoszone 30 czerwca 1548 r. jako prawo cesarskie i w gruncie rzeczy były kompromisem pozornym, który nie zadowalał żadnej ze stron. Pod względem dogmatycznym dokument był bardzo dyplomatycznie zredagowany, pomijał pewne punkty sporne, niejasno wyrażał się na temat mszy św. i nauki o usprawiedliwieniu, zezwalał na małżeństwo księży i dopuszczał udzielanie komunii św. świeckim pod dwiema postaciami. Ta próba przywrócenia w Niemczech jedności religijnej, narzucona przez władzę cesarską i często wprowadzana siłą, ostatecznie nie zdała egzaminu.

16.05.583 (wg tradycji) lub w 577 r. – w Annaghdown (Enach Duin) zmarł Brendan Żeglarz, urodzony w 460 r. w Tralee, w hrabstwie Kerry w Irlandii, założyciel w 559 r. celtyckiego klasztoru i szkoły klasztornej w Clonfert, w Irlandii. Legenda powiada, że ta społeczność liczyła wkrótce trzy tysiące mnichów. Istnieją przekazy, które mówią o działalności misyjnej Brendana i jego towarzyszy, którzy odbywali podróże morskie aby nawracać ludność odległych lądów. Podobno pokonali nawet Ocean i przypuszcza się, że dotarli do Ameryki jeszcze w VI wieku, dziewięćset lat przed Kolumbem.

16.05.1553 – śmierć pięciu męczenników z Lyonu. Pięciu francuskich studentów teologii, odbywających studia w kalwińskiej Genewie, podczas podróży w okresie Wielkanocy 1552 r. odwiedziło Lyon. Studenci próbowali opowiadać tam Ewangelię i dyskutować o prawdach wiary. Jeden z mieszczan, który wcześniej ich gościł i wypytywał, złożył donos, na podstawie którego zostali osądzeni i skazani na śmierć. Liczne prośby o łaskę, kierowane do króla Francji, zawiesiły wykonanie wyroku i ponad rok studenci przebywali w więzieniu, by ostatecznie w dniu 16 maja 1553 r. ponieść męczeńską śmierć na stosie.

18.05.1627 - w Fraustadt (obecnie Wschowa) zmarł Valerius Herberger, ewangelicki kaznodzieja i pisarz reformacyjny, autor dzieł budujących i pieśni religijnych. Urodził się 21 kwietnia 1562 we Wschowie w rodzinie kuśnierza, po studiach we Frankfurcie nad Odrą i w Lipsku od 1584 r. był nauczycielem szkoły łacińskiej w rodzinnym mieście, od 1590 był diakonem, a od 1599 pierwszym kaznodzieją. Pieśni jego autorstwa cieszyły się dużą popularnością i były tłumaczone na język polski. Jego medytacje religijne i komentarze do Księgi Psalmów były wznawiane do połowy XIX w.

18.05.1887 - w Kleinort w Prusach Wschodnich urodził się Ernst Wiechert. W Królewcu studiował anglistykę, germanistykę i nauki przyrodnicze, w latach 1911-1933 pełnił odpo-wiedzialne funkcje jako wysoki urzędnik państwowy w resorcie wychowania i oświaty. Od 1933 r. zajmował się wyłącznie działalnością literacką. Niepodporządkowanie się rygorom narodowosocjalistycznym spowodowało jego uwięzienie i pobyt w obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie, a następnie nadzór policyjny i zakaz publikacji. W 1948 r. opuścił Niemcy i przeniósł się do Szwajcarii. Zmarł w Uerikon nad Jeziorem Zurychskim 24 sierpnia 1950 r. Twórczość Wiecherta obejmuje około 20 powieści, liczne nowele i opowia-dania. Opowiada o napięciach pomiędzy światem przyrody a cywilizacją, pisze o losach ludzi pozbawionych ojczyzny i wygnanych ze stron rodzinnych. Był jednym z najwybitniejszych piewców ziemi mazurskiej.

21.05.1471 - w Norymberdze urodził się Albrecht Dürer, malarz i grafik, czołowy przedstawiciel Renesansu w północnej Europie. Złotnictwa uczył go ojciec, malarstwa mistrz Wolgemut, w latach 1490-1494 odbył wędrówkę artystyczną po Alzacji, Szwajcarii i Niderlandach, zdobywając sławę znakomitego drzeworytnika. Później dwukrotnie przez dłuższy czas przebywał we Włoszech, ponownie odwiedził też Niderlandy. Jego studia artystyczne zaowocowały m.in. dziełami z zakresu teorii sztuki na temat problemów perspektywy geometrycznej i proporcji ludzkiego ciała. Był Dürer autorem wspaniałych prac graficznych, w tym cykli drzeworytniczych (ilustracje do Apokalipsy z 1498 r. i słynna Pasja Chrystusa z lat 1498-1510), następnie miedziorytów i rysunków piórkiem. Dürer uważał, że malarstwo winno służyć przede wszystkim przedstawianiu męki Pańskiej, a następnie przekazywać potomnym wizerunki ludzi współczesnych. W 1520 r. Dürer związał się z Reformacją - wielką manifestacją artystyczną jego przekonań był jego ostatni wielki obraz olejny Czterej Apostołowie, znajdujący się w ratuszu w Norymberdze. Artysta zmarł w Norymberdze 6 kwietnia 1528 r.

23.05.1498 – zginął na stosie włoski reformator Girolamo Savonarola, urodzony w 1452 r. dominikanin i przeor klasztoru św. Marka we Florencji. Jako pisarz, nauczyciel i kaznodzieja działał na rzecz podniesienia ducha religijnego i moralności, piętnując występki w życiu publicznym i w Kościele. W 1495 r. stworzył we Florencji republikę teokratyczno-demokratyczną. W 1497 r. został ekskomunikowany w związku z konfliktem z papieżem Aleksandrem VI, którego niemoralne życie potępiał. Jego asceza i surowość nie zjednywały mu zwolenników, w związku z czym w 1498 r. został uwięziony i po długim procesie spalony na stosie. Uważany jest przez potomnych za wielkiego patriotę i jednego z prekursorów Reformacji.

24.05.1575 – w Zgorzelcu (Görlitz) urodził się Jakub Böhme, mistyk i filozof protestancki. Urodził się w 1575 r. w Alt-Seidenberg (Stary Zawidów) koło Görlitz w rodzinie chłopskiej. Z zawodu był szewcem. Od 1599 r. mieszkał w Görlitz. Swoją wiedzę teologiczną zdobył samodzielnie, wiele czytając i studiując dzieła mistyków (m.in. Paracelsusa i Weigla) oraz teologów luterańskich, najwięcej uwagi poświęcając Pismu Świętemu. Był autorem wielu dzieł i traktatów, które spotkały się z bardzo nieprzychylnym przyjęciem ze strony miejscowego duchowieństwa. Zmarł w 1624 r. w Görlitz. Doktryna Böhmego jest bardzo oryginalnym i osobistym konglomeratem elementów racjonalistyczno-mistycznych i monistyczno-emanacyjnych, wspartych neoplatońsko-chrześcijańskimi. Jego styl jest zawiły i posługujący się bardzo oryginalnymi, często niezwykłymi porównaniami. Pisma niemieckiego mistyka wywarły duży wpływ nie tylko na współczesnych i nie tylko w Niemczech; do jego poglądów nawiązywali m.in. Angelus Silesius, Gichtel, Ötinger, von Baader, Schelling, Hegel i Bierdiajew, interesował się nimi również Adam Mickiewicz.

27.05.1525 – koło Mühlhausen ścięto Thomasa Müntzera, anabaptystę, ideologa i przywódcę wielkiej wojny chłopskiej. Thomas Müntzer urodził się 21 grudnia 1489 (lub 1490) r. w Stolberg, studiował we Frankfurcie nad Odra, gdzie uzyskał stopień doktora teologii. Wykładał następnie w różnych miejscach, m.in. w Halle i Brunświku (Braunschweig), pełniąc jednocześnie obowiązki kaznodziejskie. W 1520 został kaznodzieją w Zwickau, gdzie zetknął się z anabaptystami i przyjął ich poglądy. Za głoszenie radykalnych haseł religijno-społecznych został zmuszony do opuszczenia miasta i skierował się wówczas do Pragi, nawiązując tam stosunki ze zwolennikami dawnych taborytów. W 1523 r. objął urząd kaznodziei w Allstedt, gdzie ostatecznie ukształtował swoją doktrynę religijną. Według Müntzera zasadniczym źródłem wiary miało być nie Pismo Święte, a wewnętrzne objawienie. Wzywał do radykalnych zmian społecznych, dążąc do zrealizowania Królestwa Bożego na ziemi jako bezklasowego społeczeństwa opartego na wspólnocie wszystkich dóbr. Napominany przez Lutra i wzywany przez niego do rozsądku, zerwał z Reformatorem i od 1524 r. propagował swoje poglądy w Turyngii, Alzacji i Szwajcarii, podburzając chłopów do buntu i do zbrojnej walki. „Bóg jest z nami!” – wołał Müntzer – „Kto z was w zbrojnym spotkaniu polegnie w pierwszych szeregach, ten znów powstanie żywy na tyłach walczących. Nie lękajcie się niczego! Ja sam będę chwytał w mój płaszcz wszystkie nieprzyjacielskie pociski!”. Müntzer uważał, że wywołana przez niego rewolucja, popełniane przez zbuntowanych zbrodnie, doprowadzą do zrealizowania jego wizji. Na początku 1525 r. powrócił do Mühlhausen i wziął czynny udział w walkach z książęcymi wojskami. W decydującej bitwie pod Frankenbergiem w dniu 15 maja 1525 r., kiedy to oddziały buntowników zostały całkowicie rozgromione, on sam został pojmany, poddany torturom i 27 maja ścięty.

27.05.1564 - w Genewie zmarł Jan Kalwin, właśc. Jean Cauvin, reformator religijny i główny twórca systemu teologicznego (kalwinizmu) oraz zasad organizacyjnych Kościoła Reformowanego. Urodził się 10 lipca 1509 r. w Noyon, w Pikardii. Studiował prawo w Paryżu i Orleanie, a następnie w Bourges, gdzie w 1533 r. uzyskał doktorat i gdzie zetknął się też z poglądami Marcina Lutra, które doprowadziły go do własnych przemyśleń teologicznych. W tym samym roku w Paryżu opowiedział się po stronie Reformacji, a zmuszony do opuszczenia Francji, w 1534 r. osiadł w Bazylei. W 1536 r. na prośbę Farela przeniósł się do Genewy, aby wprowadzić tam porządek i karność kościelną. Stosowane przez niego metody narzucania surowych praw i obyczajów, krańcowa bezkompromisowość i brak tolerancji, a także próby nadzorowania moralności obywateli przy użyciu metod policyjnych, doprowadziły do konfliktu z władzami miasta i w efekcie do przeniesienia się Kalwina do Strassburga, gdzie był kaznodzieją w zborze francuskim i prowadził wykłady z Nowego Testamentu. W 1541 r. powrócił do Genewy, gdzie opracował porządek kościelny, ustanawiając cztery urzędy kościelne: pastorów, nauczycieli, starszych (prezbiterów) i diakonów. Powołał też radę Kościoła (konsystorz), złożoną z duchownych i świeckich. Jej zadaniem było kontrolowanie życia religijnego i prywatnego wierzących; była więc narzędziem przymusu moralnego. Działania Kalwina doprowadziły do wprowadzenia w Genewie rządów teokratycznych na wzór Starego Testamentu. Działał też na rzecz zjednoczenia ruchu reformacyjnego w Szwajcarii. W roku 1558 doprowadził do utworzenia w Genewie akademii, przekształconej w roku następnym w uniwersytet. Jego główne dzieło, to Christianae religionis institutio; czterotomowy traktat z 80 rozdziałami. Jest również autorem komentarzy biblijnych do Pisma Świętego, katechizmów i licznych dzieł polemicznych. W swej nauce Kalwin sformułował doktrynę o niemożności utracenia łaski Bożej (tzw. łaska nieodparta) i w związku z tym pewności wiecznego zbawienia. W nauce o predestynacji dowodził, że Bóg jeszcze przed stworzeniem człowieka przeznaczył jednych ludzi do zbawienia, innych natomiast do potępienia. W nauce na temat sakramentu Wieczerzy Pańskiej Kalwin skłaniał się ku koncepcji Zwingliego, rozumiejącego chleb i wino jako symbole; obecność Chrystusa w tych symbolach ma być jedynie obecnością w Duchu Świętym. Jeśli chodzi o stosunek Kościoła do władzy świeckiej, to Kalwin nie tylko akcentował zasadę niezawisłości Kościoła, ale bronił ustroju teokratycznego, zmierzając do podporządkowania władzy świeckiej Kościołowi.

27.05.1676 - w Lubinie na Łużycach zmarł ks. Paul Gerhardt, duchowny luterański i poeta. Urodził się 12 marca 1607 r. w Gräfenhainichen koło Halle. Od 1628 r. studiował w Wittenberdze, w latach 1645-1651 przebywał w Berlinie, gdzie pracował jako nauczyciel, następnie był proboszczem w Mittenwaldzie, od 1657 był kaznodzieją w kościele św. Mikołaja w Berlinie, od 1669 r. proboszczem w Lubinie. Jest jednym z najbardziej cenionych i lubianych autorów luterańskich pieśni religijnych. Za jego życia ukazały się dwa zbiory: Praxis pietatis melica (Berlin 1647; w ciągu 14 lat dziesięć wydań!) i Geistliche Andachten (Berlin 1666). Jego pieśni po dziś dzień śpiewane są nie tylko podczas nabożeństw luterańskich, ale korzystają z nich także anglikanie, metodyści i inni protestanci, a także katolicy.

30.05.1416 – w Konstancji zginął na stosie Hieronim z Pragi, filozof, teolog i reformator religijny. Urodził się ok. 1380 r. w Pradze, studiował na uniwersytecie w Pradze i w Anglii, skąd w 1401 r. przywiózł pierwsze traktaty Wiklifa do Czech, które przetłumaczył i popularyzował. Był bliskim współpracownikiem Jana Husa. Odwiedził też wiele krajów, prowadząc dysputy na uniwersytetach. Wbrew ostrzeżeniom Husa przybył na sobór do Konstancji i tu otrzymał list żelazny i wezwanie do wytłumaczenia się. Został osadzony w więzieniu i początkowo odwołał wszystkie zarzucane mu błędy, jednakże teologowie czescy i niemieccy sprzeciwili się uniewinnieniu go; sformułowano przeciwko niemu nowe zarzuty, w związku z czym Hieronim wycofał swoje poprzednie pismo zawierające odwołanie błędów. Orzeczono jego winę i stwierdzono zatwardziałość Hieronima. Kiedy prowadzono go na stos, odmawiał Apostolskie Wyznanie Wiary i głośno się modlił.

8.06.1727 - w Halle zmarł August Hermann Francke, teolog, pedagog i wybitny działacz pietystyczny. Urodził się 23 marca 1663 r. w Lubece, studiował w Erfurcie i Kolonii, natomiast habilitował się w Lipsku, gdzie w 1686 r. zorganizował tzw. Collegium philobiblicum. Od 1668 r. przebywał w Dreźnie u Philippa J. Spenera, pod którego dużym wpływem ukształtował własne poglądy teologiczne. Ich propagowanie sprawiło, że musiał opuścić Lipsk, a następnie Erfurt. Od 1691 r. przebywał w Halle, gdzie otrzymał probostwo w Glaucha i jednocześnie katedrę języków hebrajskiego i greckiego. W 1698 r. został profesorem teologii, a w 1714 r. objął też parafię św. Ulryka. Francke powołał do życia zespół zakładów wychowawczych w Halle, w skład których wchodziły szkoły dla dzieci z rodzin uboższych, dla młodzieży z rodzin zamożniejszych, dla dziewcząt i instytut pedagogiczny, przygo-towujący do zawodu nauczycielskiego. Francke założył też szkołę misyjną, z której pierwsi misjonarze wyruszyli do Indii w 1705 r. Przy zakładach wychowawczych uruchomił też drukarnię i księgarnię, gdzie drukowano i kolportowano Pismo Święte oraz wydawnictwa o treści pietystycznej (w 1726 r. wydrukowano tu m.in. Biblię w języku polskim). August Hermann Francke był autorem wielu dzieł teologicznych i religijnych oraz pedagogicznych, do szczególnie znaczących należą: Manductio ad lectionem Scripturae sacrae (Halle 1693), Observationes biblicae (Halle 1695), Idea studiosi theologiae (Halle 1712), Methodus studii theologici (Halle 1723).

8.06.1889 – w Hodslavicach na Morawach urodził się Josef Luki Hromadka, czeski duchowny ewangelicki, irenolog i ekumenista. Studiował teologię w Wiedniu, Bazylei, Heidelbergu i Aberdeen. Ordynowany został w 1912 r., angażując się następnie w dzieło pojednania Kościołów reformowanego i luterańskiego w Czechach. Po habilitacji w 1929 r., do 1939 r. był profesorem teologii systematycznej na fakultecie ewangelickim im. Jana Husa w Pradze. W latach 1939-1947 był profesorem apologetyki i etyki chrześcijańskiej w seminarium w Princeton (New Jersey). W 1947 r. powrócił do kraju i podjął pracę dydaktyczną na praskim fakultecie teologicznym braci czeskich, angażując się również bardzo mocno w działania ekumeniczne. Jest współtwórcą chrystocentrycznej teologii pokoju. Jako współzałożyciel Chrześcijańskiej Konferencji Pokojowej był jej prezydentem w latach 1961-1969. Zmarł w Pradze 26 grudnia 1969 r. Ks. prof. Hromadka, niezależnie od swych olbrzymich zasług w dziedzinie ekumenizmu, prowadząc umiejętną politykę wobec ówczesnych władz państwowych, umożliwił nawiązanie i utrzymywanie kontaktów pomiędzy teologami z krajów bloku socjalistycznego a ich kolegami na Zachodzie. Chrześcijańska Konferencja Pokojowa, niejednokrotnie krytykowana za uległość wobec istniejącego reżimu, stanowiła w gruncie rzeczy otwór w żelaznej kurtynie oddzielającej Zachód od Wschodu.

9.06.1834 – w Serampurze koło Kalkuty zmarł William Carey, zwany często „ojcem nowoczesnej misji protestanckiej”. Urodził się 17 sierpnia 1761 r. w Paulerspury (hrabstwo Northampton), w rodzinie anglikańskiej. Jako młody rzemieślnik związał się ze społecznością baptystyczną i w 1786 r. został jej pastorem. Jego ogromne zaangażowanie duchowe sprawiło, że doprowadził do zorganizowania w 1792 r. Baptystycznego Towarzystwa Misyjnego, a w 1795 r. Londyńskiego Towarzystwa Misyjnego. W 1793 r. wyjechał do Indii, gdzie spędził 41 lat. Zapał i zdolności sprawiły, że nauczył się miejscowych języków, głównie bengalskiego i sanskrytu. Wraz z przyjaciółmi zorganizował centrum misyjne niezależne od pomocy zagranicznej, oraz bardzo znane kolegium w Serampurze, które kształciło pomocników misyjnych dla Indii; sam uczył tam języka bengalskiego i mahrackiego. Przy współpracy uczniów dokonał przekładu Biblii na sanskryt i narzecza indyjskie (1832), opracował też i wydał podręczniki języka bengalskiego i sanskrytu. Był wielkim inspiratorem działań misyjnych wśród wyznań protestanckich w krajach anglojęzycznych i twórcą nowoczesnego stylu pracy misji chrześcijańskich.

10.06.1930 – w Heidelbergu zmarł Adolf von Harnack, niemiecki teolog luterański, biblista, patrolog, historyk Kościoła. Urodził się 7 maja 1851 r. w Dorpacie. Po studiach w Dorpacie i Lipsku został profesorem w Giessen, następnie w Marburgu i Berlinie. W 1890 r. został członkiem Pruskiej Akademii Nauk, w latach 1905-1911 był głównym dyrektorem Pruskiej Biblioteki Państwowej w Berlinie, a w 1911 r. założył Towarzystwo im. Cesarza Wilhelma do popierania nauk, zostając jego pierwszym prezesem. Opublikował ponad 1500 prac; jego bardzo liberalne poglądy wywarły duży wpływ na rozwój różnych gałęzi teologii, były jednocześnie przedmiotem ostrej krytyki ze strony kręgów kościelnych i teologów różnych kierunków, sprzeciwiających się jego tezom. Jak pisze Józef Kudasiewicz, „Harnack zredukował chrześcijaństwo do ewangelii, ewangelię do etyki, a Jezusa jedynie do głosiciela ewangelii, która jest ‘jedynym fundamentem wszelkiej kultury etycznej’ oraz daje człowiekowi wolność i odpowiedzialność”.

11.06. ok. 70 – zmarł Barnaba, współpracownik apostołów, zwłaszcza Apostoła Pawła. Imię „Barnaba” znaczy: (od hebr. bar nebu’ah) „syn proroctwa” lub „syn proroka”. Pochodził z Cypru, a dzieje jego życia wiążą się z pierwszym okresem misji Pawła. Był powszechnie znany w Kościele pierwotnym, organizował i prowadził działalność charytatywną, wraz z Pawłem głosił ewangelię w Antiochii, gdzie zaliczano go, również wraz z Pawłem, do grona tzw. proroków i nauczycieli. Towarzyszył Pawłowi w jego pierwszej podróży misyjnej, brał również udział w Soborze Jerozolimskim, podczas którego opowiedział się za zachowywaniem Prawa Mojżeszowego przez chrześcijan wywodzących się z pogan. Krewnym Barnaby był Jan Marek, bardziej znany jako Marek Ewangelista. Po rozstaniu z Pawłem Barnaba odpłynął na Cypr. Tradycja przekazuje informację, jakoby działał dalej, m.in. w Rzymie, Aleksandrii i Mediolanie. Tertulian uważał, że Barnaba jest autorem Listu do Hebrajczyków. Grób Barnaby znajduje się w Salaminie na Cyprze.

13.06.1525 - ks. dr Marcin Luter poślubił Katarzynę von Bora, młodszą od niego o 16 lat byłą zakonnicę z klasztoru cystersek, który opuściła wraz z innymi zakonnicami dwa lata wcześniej. Małżeństwo to trwało 21 lat, peł-nych błogosławieństwa.

15.06.1588Jerzy Izrael, Jiři Israel, założyciel społeczności braci czeskich w Polsce i jej pierwszy biskup. Urodził się ok. 1505 r. w Uherskim Brodzie na Morawach, uczył się w szkołach braci czeskich w Mlada Boleslav i Litomyšlu, od 1540 r. był ministrem zboru w Turnovie. Podczas prześladowań braci czeskich został aresztowany i osadzony w więzieniu w Pradze. Stamtąd zbiegł i uciekł do Wielkopolski, a następnie do Prus Książęcych. W latach 1549-1553 był ministrem w Kwidzynie, prowadząc równocześnie działalność w Poznaniu, gdzie założył zbór i znalazł wielu wpływowych zwolenników i protektorów. Od 1553 r. jego siedzibą stał się Ostroróg koło Poznania, skąd rozwijał działalność na Morawach, w Prusach i w Małopolsce. W 1557 r. został seniorem Jednoty Braci Czeskich, a w roku następnym sędzią zborów polskich. Było to równoznaczne z utworzeniem polskiej prowincji braci czeskich (obok morawskiej i czeskiej). Jerzy Izrael słynął z bardzo irenicznej postawy; uczestniczył w wielu inicjatywach zjednoczeniowych, brał również udział w przygotowaniu zgody sandomierskiej. W 1571 r. został najwyższym sędzią, a w 1572 r. biskupem Jednoty, jednakże nie mogąc się pogodzić z kierunkiem, jaki przyjęła Reformacja w Wielkopolsce, w 1579 r. złożył urząd i osiadł w Lipniku.

20.06.1966 - zmarł pastor Wilhelm Busch, wierny i wytrwały świadek Jezusa Chrystusa, który kilkadziesiąt lat życia poświęcił pracy ewangelizacyjnej i duszpasterskiej w Niemczech. Wiele jego kazań zostało nagranych, wiele również ukazało się drukiem.

21.06.1930 - zmarła Eva von Tiele-Winckler, Matka Ewa, twórczyni zakładów diakonijnych w Miechowicach