"Ewangelik" 2003-2006

Andrzej Komraus
(Gliwice)

Daty w kalendarzu

(lipiec - sierpień - wrzesień)

1.07.1896 - zmarła Harriet Elisabeth Beecher-Stowe, autorka słynnej książki Chata wuja Toma (1852, przekł. polski 1901), mówiącej o niewesołym losie murzyńskich niewolników w południowych stanach USA, najbardziej znanej i popularnej spośród wszystkich powieści, jakie napisała. Należała do najwybitniejszych i najbardziej skutecznych obrończyń praw Murzynów. Była córką duchownego; urodziła się 14 czerwca 1811 r. w Lichtfield (Connecticut). Pracowała jako nauczycielka w szkole dla dziewcząt. Po przeniesieniu się do Cincinnati została żoną profesora seminarium teologicznego, Calvina E. Stowe'a.

1.07.1899 - Trzej biznesmeni spotkali się w budynku YMCA i postanowili utworzyć organizację zajmującą się popularyzacją Pisma Świętego przez rozprowadzanie Biblii. W ten sposób powstało Chrześcijańskie Stowarzyszenie Handlowców Ameryki, później przemianowane na Gedeonitów, które swoje pierwsze Biblie umieściło w amerykańskich hotelach dziewięć lat później.

2.07.1489 - w Aslacton w hrabstwie Nottingham urodził się angielski reformator Thomas Cranmer. Jako pierwszy anglikański arcybiskup Canterbury przygotował i zatwierdził Book of Common Prayer oraz opracował nowe zasady prawa kościelnego (Reformatio legum ecclesiastorum, wydane po jego śmierci, w 1571 r.). Studiował na uniwersytecie w Cambridge i był uczniem m.in. Erazma z Rotterdamu. Po śmierci żony przyjął święcenia kapłańskie w 1523 r. i objął profesurę teologii w Cambridge. Dzięki wsparciu króla Henryka VIII w jego staraniach o unieważnienie małżeństwa, mianowany został kapelanem królewskim i w 1530 r. bronił króla w Rzymie; był również posłańcem na dwór cesarza Karola V. W 1533 r. otrzymał od króla godność arcybiskupa Canterbury, potwierdzoną przez papieża. Cranmer wywarł decydujący wpływ na wydanie przez Henryka VIII zarządzeń religijnych i kościelno-politycznych, określonych m.in. w Anglikańskich Artykułach. Za rządów króla Edwarda VI (1547-1553) Cranmer zrealizował większą część reformatorskich zamierzeń organizacyjnie i doktrynalnie uniezależniających Anglię od Kościoła Rzymu. Po dojściu do władzy Marii I, zwanej Krwawą, katoliczki, został uwięziony i stracony na stosie 21 marca 1556 r. w Oksfordzie.

6.07.1054 - legat papieski wkroczył do kościoła patriarchy Konstantynopola I, gdzie na ołtarzu złożył bullę oznajmiającą ekskomunikę patriarchy. Tak rozpoczęła się wielka schizma, czyli rozbicie Kościoła na Zachodni i Wschodni.

6.07.1415 - zginął na stosie w Konstancji Jan Hus, teolog i kaznodzieja, czeski reformator religijny. Urodził się w 1371 r. w Husincu koło Czeskich Budziejowic, po studiach na uniwersytecie praskim otrzymał święcenia kapłańskie i od 1401 r. był dziekanem wydziału filozoficznego na uniwersytecie. W 1402 r. został rektorem Kaplicy Betlejemskiej w Pradze. Jego kazania wygłaszane w języku czeskim przyczyniły się do obudzenia czeskiej świadomości narodowej. Od 1404 r. Hus wykładał na wydziale teologicznym, a w 1409 r. został rektorem uniwersytetu. Po zapoznaniu się z pismami Wiklifa, Hus opowiedział się za jego programem społecznym i znaczną częścią poglądów teologicznych, domagając się m.in. reformy Kościoła i życia kościelnego w oparciu o zasady Ewangelii. Broniąc czeskich interesów narodowych, Hus wypowiedział się przeciwko niemieckiej dominacji w Pradze, czym naraził się władzy cesarskiej, zdecydowanie zwalczającej wszelkie przejawy emancypacji narodowej. Za pisma, w których bronił nauki Wiklifa, a także za występowanie przeciwko bullom odpustowym papieża Jana XXIII (później uznanego za antypapieża), Hus został ekskomunikowany, a na miasta, w których przebywał, nałożono interdykt. Reformator schronił się wówczas na zamku Kozí Hrádek. Tam powstało jego główne dzieło De Ecclesia (1413). Potępiony przez zwołany do Pragi synod odwołał się do obradującego w Konstancji soboru, na który udał się z otrzymanym od cesarza Zygmunta Luksemburskiego żelaznym listem, gwarantującym mu osobiste bezpieczeństwo. Nie uchroniło go to jednak od aresztowania i postawienia przed sądem, który oskarżył go o herezję. Hus zażądał wskazania miejsc w Piśmie Świętym, które potwierdzałyby zarzut, że jego nauka jest błędna. Nie przyjmowano jednak jego wyjaśnień i jedynie delegacja polska, na czele której stał Paweł Włodkowic, broniła oskarżonego. Został skazany na podstawie dowolnie wybranych z jego pism zdań, które wszakże nie były jego poglądami, i spalony na stosie.

6.07.1535 - zginął w Londynie na szafocie za odmowę uznania króla Henryka VIII za głowę Kościoła w Anglii sir Thomas More (Morus), angielski mąż stanu i pisarz polityczny, znakomity humanista i jeden z czołowych ideologów epoki Odrodzenia. Tomasz Morus urodził się 6 lutego 1478 r. w Londynie, z wykształcenia był prawnikiem, a jego wszechstronne zainteresowania humanistyczne zbliżyły go do Erazma z Rotterdamu, z którym się zaprzyjaźnił. Od 1504 r. był członkiem parlamentu, od 1510 r. zastępcą szeryfa Londynu, od 1518 r. członkiem Tajnej Rady, w latach 1529-1532 był pierwszym świeckim Lordem Kanclerzem Anglii. Był autorem wielu prac, zarówno po łacinie jak i w języku angielskim, spośród których największą sławę zdobyła napisana po łacinie Prawdziwie złota książeczka o najlepszym urządzeniu rzeczypospolitej i o nowej wyspie Utopii (1516). Tytuł "Utopia" (z greckiego: miejsce, którego nie ma), stał się z czasem nazwą gatunku literackiego i określonej postawy światopoglądowej. Poglądy Morusa wywarły znaczący wpływ na rozwój europejskiej myśli społecznej w stuleciach od XVI do XVIII.

7.07.1976 - w Essen zmarł Gustav Heinemann. Urodził się 23 lipca 1899 r. w Schwelm (Westfalia), z powodów zdrowotnych nie brał udziału w walkach frontowych pierwszej wojny światowej. Po wojnie studiował prawo i historię, w 1921 r. uzyskując doktorat na uniwersytecie w Marburgu. Od 1926 r. pracował jako prawnik w Essen. Po uzyskaniu doktoratu w zakresie prawa w Monastyrze, w latach 1933-1939 był pracownikiem naukowym na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Kolonii. W 1934 r. przystąpił do Kościoła Wyznającego (Bekennenden Kirche). W okresie 1936-1949 pełnił funkcje kierownicze w przemyśle hutniczym w Essen, jednocześnie prowadząc tamtejszą YMCA (Chrześcijańskie Stowarzyszenie Młodych Mężczyzn). W 1945 r. pełnił przejściowo funkcję burmistrza Essen, w tym samym roku stając się członkiem Rady Kościołów Ewangelickich w Niemczech. Prowadził też działalność polityczną w ramach CDU, której był jednym ze współzałożycieli. W 1947 r. powierzono mu urząd ministra sprawiedliwości Północnej Nadrenii/Westfalii, w latach 1948-1951 był członkiem Komisji ds. Kontaktów Światowej Rady Kościołów. Był też ministrem spraw wewnętrznych w pierwszym rządzie kanclerza Konrada Adenauera. W latach 1949-1955 był prezesem Synodu Kościołów Ewangelickich w Niemczech (EKD). Nie godząc się z ówczesną linią polityczną CDU, Heinemann wystąpił z tej partii i związał się z SPD. W 1966 r. powierzono mu resort sprawiedliwości, a 5 marca 1969 r. wybrano na prezydenta Republiki Federalnej Niemiec, który to urząd pełnił do 1 lipca 1974 r. (jego następcą został Walter Scheel).

8.07.1681 - w Weimarze zmarł Georg Neumark, poeta, kompozytor i muzyk. Urodził się 16/17 marca 1621 r. w Langensalza. Kształcił się w różnych miejscach, prowadząc dość urozmaicony żywot. Po studiach w Królewcu pracował jako pedagog w Hamburgu i Kiel. Następnie przez kilka lat przebywał ponownie w Królewcu, gdzie związał się z kołem literackim zorganizowanym przez Heinricha Alberta i Simona Dacha. Przebywał potem w Gdańsku, Toruniu i Hamburgu, ostatecznie osiadając na stałe w Weimarze, gdzie otrzymał pracę w kancelarii książęcej i bibliotece dworskiej. Był jednocześnie poetą nadwornym. Stworzył dużo wartościowych utworów, w tym wiele pieśni religijnych o głębokim, duchowym charakterze. Jedną z nich jest do dziś śpiewana we wszystkich kościołach protestanckich na świecie pieśń Kto los swój oddał w ręce Boga.

9.07.1561 – w Norymberdze zmarł Sebald Heyden, pedagog, muzyk i poeta, twórca pieśni kościelnych. Urodził się 8 grudnia 1499 r. w Bruck koło Erlangen w rodzinie piwowara. Studiował na uniwersytecie w Ingolstadt, podejmując następnie pracę jako nauczyciel i kantor w różnych miejscowościach. Będąc rektorem szkoły Ducha Św. w Norymberdze, z entuzjazmem przyjął naukę Marcina Lutra. Podczas posiedzenia Reichstagu w Norymberdze w 1523 r., podczas uroczystego nabożeństwa zamiast antyfony „Salve regina, mater misericordiae” wprowadził inny tekst: „Salve Jesu Christe, Rex misericordiae”. Zasłynął jako doskonały pedagog i wybitny humanista. Stworzył wiele pieśni kościelnych, bardzo popularnych w pierwszym okresie Reformacji. Wielokrotnie przedrukowywane w XVI w., stały się również inspiracją dla kilku kompozycji Jana Sebastiana Bacha; jedna z nich zamyka pierwszą część Pasji według Św. Mateusza („O Mensch, bewein dein Sünde groß”).

1677 - we Wrocławiu zmarł Angelus Silesius (Johannes Scheffler), wybitny śląski myśliciel i poeta, z zawodu lekarz. Urodził się w rodzinie szlacheckiej w 1624 r. we Wrocławiu. Po studiach w Strassburgu, Lejdzie i Padwie, gdzie otrzymał tytuł doktora medycyny i filozofii, Scheffler powrócił na rodzinny Śląsk, gdzie od 1649 r. był lekarzem nadwornym księcia Sylwiusza Nimroda w Oels (Oleśnica). Kontakty z Abrahamem von Franckenbergiem, należącym do tzw. entuzjastów, i innymi osobami z tego grona, oraz lektura dzieł mistycznych i teologicznych, doprowadziły do zatargu z pastorem oleśnickim i wyjazdu Schefflera do Wrocławia, gdzie przyjął katolicyzm, a w 1661 r. otrzymał w Nysie święcenia kapłańskie. Zmarł w szpitalu św. Mateusza we Wrocławiu, gdzie spędził ostatnie lata życia. Tworzył apologie i utwory poetyckie, przy czym sławę przyniosły mu aforyzmy tłumaczone na język polski m.in. przez Adama Mickiewicza. Napisał również wiele pieśni religijnych, z których po dziś dzień wiele jest śpiewanych w kościołach ewangelickich ("O, miłości, coś raczyła na swój obraz stworzyć mnie", "O powstań, chrześcijaninie, wstań do boju, do zwycięstwa" i in.). Twórczość Schefflera, bardzo ewangeliczna w swym wyrazie, cieszyła się dużą popularnością w kręgach pietystycznych, została też doceniona przez niemieckich romantyków.

12.07.1536 - w Bazylei zmarł Erazm z Rotterdamu (Desiderius Erasmus), najwybitniejszy spośród humanistów epoki Odrodzenia. Urodził się w Rotterdamie 28 października 1469 r., studiował na Sorbonie i w Lowanium, wykładał m.in. w Cambridge. Był wychowawcą przyszłych królów i dostojników kościelnych, cieszył się ogromnym autorytetem jako najwybitniejszy erudyta czasów Odrodzenia. Aczkolwiek nigdy nie opowiedział się po stronie Reformacji, przyjaźnił się jednak z jej czołowymi przywódcami, a jego osobiste poglądy nie różniły się od tych, jakie głosiła Reformacja. Ogromną zasługą Erazma jest przygotowana przez niego krytyczna edycja greckiego tekstu Nowego Testamentu, która stała się podstawą tłumaczeń na języki narodowe. Wiara Erazma opierała się bezpośrednio na Biblii i z niej czerpał argumenty w swych dziełach krytykujących tradycyjną pobożność i obrzędowość, a wzywających do prowadzenia życia zgodnego z nakazami Ewangelii. W 1599 r. dzieła Erazma umieszczono na indeksie ksiąg zakazanych przez Kościół rzymskokatolicki.

12.07.1931 - zmarł Nathan Söderblom, ściślej: Lars Olof Jonathan Söderblom, luterański arcybiskup Uppsali, wybitny historyk religii. Urodził się 15 stycznia 1866 r. Od 1901 r. był profesorem uniwersytetu w Uppsali, od 1912 r. profesorem historii religii na uniwersytecie w Lipsku. Od 1914 r. był arcybiskupem Uppsali i zwierzchnikiem Kościoła Luterańskiego w Szwecji. Podejmowane przez niego działania na rzecz jedności Kościołów chrześcijańskich doprowadziły m.in. do zwołania konferencji ekumenicznej w Sztokholmie w 1925 r. i konferencji ruchu Wiara i Ustrój w 1927 r. w Lozannie. W 1930 r. Söderblom otrzymał pokojową nagrodę Nobla.

14.07.1850 - zmarł August Johann Wilhelm Neander, który urodził się 17 stycznia 1789 r. w Getyndze jako David Mendel, syn żydowskiego kupca. Jego matka, Esther Mendel, urodzona w Hanowerze, była spokrewniona z Mosesem Mendelssonem. W 1805 r. ukończył Johanneum w Hamburgu i pod wpływem wykładów Schleiermachera o religii oraz rozmów z wierzącymi przyjaciółmi nawrócił się, został ochrzczony 15 lutego 1806 r. i zmienił nazwisko, co miało również symboliczny wymiar. Studiował następnie teologię i historię Kościoła w Getyndze, habilitował się w Heidelbergu, gdzie również następnie wykładał. Od 1813 r. przebywał w Berlinie, gdzie powstało jego najważniejsze dzieło, Allgemeine Geschichte der christlichen Religion und Kirche. Swoją wiedzę w zakresie historii Kościoła starał się wykorzystywać w praktycznych działaniach duszpasterskich. Zmarł po ciężkiej chorobie. Wydanie zbiorowe jego pism ukazało się w latach 1862-1875 w czternastu tomach.

15.07.10151015 - w wieku 59 lat zmarł Włodzimierz Wielki, książę nowogrodzki od 969 r., książę kijowski od 980 r. W 988 lub 989 r. poślubił księżniczkę Annę, córkę cesarza bizantyńskiego Bazylego II, przyjmując jednocześnie chrześcijaństwo według obrządku wschodniego. Córka Włodzimierza Wielkiego wyszła za mąż za syna Bolesława I Chrobrego, Świętopełka. Chrzest Włodzimierza Wielkiego wiązał się z przyjęciem chrześcijaństwa przez lud państwa, którym władał. Po śmierci został kanonizowany przez Kościół Wschodni.

15.07.1099 - Pierwsza wyprawa krzyżowa po 40 dniach oblężenia zdobyła Jerozolimę. Wymordowano wówczas tysiące muzułmanów. "Miasto wypełnione było trupami i krwią" - zapisał jeden z kronikarzy.

15.07.1606 - w Lejdzie urodził się Rembrandt Harmenszoon van Rijn, holenderski malarz i grafik, jeden z najznakomitszych twórców wszystkich czasów. W pierwszym okresie twórczości malował głównie dzieła o tematyce biblijnej. Nastrój tych obrazów tworzy przede wszystkim mistrzowsko stosowany światłocień. Drugi okres twórczości, związany z Amsterdamem, wiąże się z wielkimi sukcesami artystycznymi i szczęściem rodzinnym artysty, który poślubił zamożną patrycjuszkę Saskię van Uylenburgh. Nieszczęścia osobiste, śmierć matki i żony, doprowadziły do zdecydowanego odejścia Rembrandta od życia światowego i skoncentrowania się na twórczości, w której dominowały ilustracje wydarzeń biblijnych, zwłaszcza chęć ukazania Chrystusa miłującego człowieka. Kolejne przeżycia osobiste, śmierć drugiej żony i ukochanego syna Tytusa sprawiły, że artysta w samotności tworzył swe wielkie dzieła, spośród których najbardziej przejmujące jest ostatnie, "Powrót syna marnotrawnego". Rembrandt zmarł 4 października 1669 r. w Amsterdamie. Pozostało po nim około 630 obrazów, 280 akwafort i około 1400 rysunków. Jego dzieła są świadectwem głębokiej, autentycznej i mocno przeżywanej wiary.

16.07.622 – Hidżra, czyli po arabsku: wywędrowanie, ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny (wówczas Jathrib), stanowiąca zerwanie przez niego ostatecznych więzi z własnym rodem Haszymitów. Wydarzenie to zapoczątkowało powstanie religijnej i zarazem politycznej społeczności Islamu, na czele której stanął Mahomet jako prorok Allaha. W 639 r. zostało uznane przez kalifa Umara ibn al.-Chattib za początek ery muzułmańskiej i kalendarza arabskiego.

16.07.1664 - w Głogowie (wówczas Glogau) zmarł Andreas Gryphius, właśc. Andreas Greif, Ślązak, najwybitniejszy liryk i dramaturg niemieckiego baroku. Urodził się 2 października 1616 r. w Głogowie, kształcił w Driebitz i Görlitz, następnie w Fraustadt (Wschowa). Interesowały go języki obce, starożytne, jak nowożytne, wiele czasu poświęcał też próbom literackim. Od 1636 r. był wychowawcą dzieci barona Georga von Schönborn. Kontakt z licznymi przyjaciółmi Schönborna, wśród których było wielu duchownych luterańskich, pogłębił zainteresowanie Gryphiusa sprawami duchowymi. Wiele jego pism świadczy o tym, że był przekonanym i świadomym swej wiary ewangelikiem. Po śmierci Schönborna Gryphius wyjechał do Gdańska, gdzie studiował nauki przyrodnicze i filozofię, następnie przeniósł się do Lejdy (Holandia), gdzie studiował języki starożytne i nowożytne, przez pewien czas był również wykładowcą tamtejszego uniwersytetu. W 1640 r. powrócił na ojczysty Śląsk, gdzie pozostał już do śmierci. Od 1647 r. praktykował jako adwokat w Fraustadt, a w 1650 r. powierzono mu urząd syndyka księstwa głogowskiego. Twórczość Gryphiusa jest mocno powiązana z wydarzeniami wojny trzydziestoletniej. Jego pierwsze znaczące utwory powstały w języku łacińskim (m.in. dwuczęściowy Herodosepos, nawiązujący do ówczesnej sytuacji w Niemczech). W ojczystym języku niemieckim publikował od 1637 r. (zbiór Sonette, z którego najpopularniejszy jest utwór Tränen des Vaterlandes). W dziedzinie dramatu widoczne są wpływy Szekspira, Joost'a van den Vondel'a, również dramatu jezuickiego i teatru francuskiego. Gryphius łączył w swoich dramatach stoicką filozofię wyrzeczenia z chrześcijańską postawą świadomej ofiary. Pisał też komedie cieszące się ogromnym powodzeniem. Wśród utworów lirycznych na szczególną uwagę zasługuje zbiór Sonn- und Feiertags Sonette (1639), niezmiernie wartościowe są również jego ody. Gryphius opublikował też wiele przekładów, m.in. z języka łacińskiego, angielskiego, francuskiego, niderlandzkiego, włoskiego i polskiego (poezje Sarbiewskiego). W dziedzinie poezji Gryphius, wprowadzając antytezę, zburzył renesansowa formę symetrii.

16.07.1805 – w Stuttgarcie urodził się Johann Christian Blumhardt, luterański teolog, duszpasterz i działacz społeczny. Pochodził z rodziny rzemieślniczej i wychowywał się w duchu głębokiego pietyzmu. Studia teologiczne odbył w Tybindze, po których ukończeniu pracował od 1829 r. jako wikariusz w Dürrmenz-Mühlacker, następnie jako nauczyciel w Domu Misyjnym w Bazylei, od 1837 r. był zastępcą proboszcza w Iptingen koło Vaihingen, później proboszczem w Möttlingen koło Calw (Wirtembergia), jako następca ks. Chistiana Gottloba Bartha. Tam doznał niezwykłych przeżyć podczas modlitw w intencji ciężko chorej, która została uzdrowiona. Szereg podobnych przeżyć, również w zakresie duchowej walki z mocami demonicznymi, sprawiło, że Möttlingen stało się wkrótce ośrodkiem ruchu pokutnego; zewsząd przybywali tu ludzie, prosząc o modlitwę i wierząc w uzdrowienie. W 1852 r. ks. Blumhardt zakupił z myślą o chorych i cierpiących źródła wód siarczanych w miejscowości kuracyjnej Boll, gdzie stworzył centrum lecznicze i duszpasterskie. Hasłem jego wszystkich działań były słowa: „Jezus jest Zwycięzcą”. Był autorem wielu publikacji, w których akcentował potrzebę prowadzenia życia zgodnego z nakazami Ewangelii, w duchu pełnego uświęcenia. Zwracał uwagę na zagrożenia ze strony mocy zła i dowodził, że działania duszpasterskie dotyczą nie tylko duszy, ale również ciała człowieka. Zmarł 25 lutego 1880 r. w Bad Boll koło Göppingen. Uważany jest za prekursora ewangelickiej teologii nadziei, a jego pisma wywarły duży wpływ na poglądy Karla Bartha i E. Thurneysena.

16.07.1890 – w Zurychu zmarł Gottfried Keller, niemieckojęzyczny pisarz szwajcarski. Urodził się 19 lipca 1819 r. w Glattfelden koło Zurychu, w latach 1840-1842 studiował malarstwo na Akademii Sztuk Pięknych w Monachium, w latach 1848-1850 studiował w Heidelbergu, gdzie był m.in. uczniem L. Feuerbacha. Początki jego twórczości literackiej wiążą się z pobytem w Berlinie w latach 1850-1855. Był doskonałym obserwatorem życia i bardzo realistycznie opisywał ludzkie losy. W jego utworach występuje zarówno tragizm, jak i pogodny humor, czasami nieco satyryczny obraz rzeczywistości obok pełnej poetyckiego uroku fantazji. Wśród jego powieści na szczególną uwagę zasługuje Zielony Henryk, utwór o charakterze auto-biograficznym. Niesłabnącą popularnością cieszą się zbiory nowel z cykli Ludzie z Seldwili i Nowele zuryskie. Jego poezje wykorzystywane były przez wielu znakomitych kompozytorów do tworzenia nastrojowych pieśni (J. Brahms i in.). Podczas powstania styczniowego Gottfried Keller gorąco popierał sprawę niepodległości Polski.

17.07.1674 – w Southampton (Anglia) urodził się Isaac Watts, twórca ponad 600 hymnów chrześcijańskich (Ach, cieszmy się, radujmy się, O Boże, który wiecznie trwasz, Tu, przy skrwawionym boku Twym, Gdy patrzę na cudowny Krzyż, O, powiedz, bracie, czemu drżysz i in.).

18.07.1870 - Sobór Watykański I uchwalił, 532 głosami przeciwko 2, nieomylność papieża w sprawach wiary.

21.07.1773 – Papież Klemens XIV rozwiązał Towarzystwo Jezusowe (Zakon Jezuitów), założone w 1534 r. Decyzja ta wynikała z chęci wprowadzenia pokoju w Kościele. Towarzystwo Jezusowe (które przetrwało w Prusach i w Rosji) zostało reaktywowane przez papieża Piusa VII w 1814 r.

24.07.1725 - w Londynie urodził się John Newton, autor "Cudownej Bożej łaski" i wielu innych popularnych pieśni chrześcijańskich. Newton nawrócił się w czasie, gdy był handlarzem niewolników, przy czym przemiana w jego życiu była tak wielka, że nie tylko zrezygnował z dotychczasowego zajęcia, ale poświęcił się zdecydowanej walce z niewolnictwem, również z niewolnictwem grzechu. W 1764 r. został ordynowany i jako anglikański duchowny niósł pomoc potrzebującym wsparcia i pociechy. Podobno każdego tygodnia tworzył jedną pieśń, przeznaczając ją do śpiewania w gronie rodzinnym. W 1787 r. opublikował pismo Thoughts Upon the African Slave Trade.

4.08.1875 - w Kopenhadze zmarł Hans Christian Andersen, wybitny pisarz duński. Urodził się 2 kwietnia 1805 r. w Odense w rodzinie rzemieślnika. Po śmierci ojca i powtórnym małżeństwie matki, jako czternastoletni chłopiec wyjechał do Kopenhagi, marząc o karierze teatralnej. Po kilku nieudanych próbach poetyckich w 1822 r. otrzymał stypendium zapewniające możliwość studiów. W 1829 r. ukazał się jego pierwszy szkic humorystyczny, następnie kilka zbiorków poezji. Andersen wiele podróżował, zwiedzając wiele państw europejskich. W 1835 r. ukazała się jego pierwsza powieść i pierwszy zbiór baśni, które następnie aż do roku 1872 r. publikował w zeszytach. Od 1892 r. jego bajki i baśnie tłumaczone były na język polski. W baśniach, do których materiał często czerpał z literatury ludowej, dawnych legend i sag skandynawskich, Andersen poruszał wiele problemów, dotyczących nie tylko najmłodszych odbiorców jego twórczości, na której wychowało się wiele pokoleń.

8.08.1847 - zmarł w Warszawie Samuel Bogumił Linde, znakomity lingwista i leksykograf. Urodził się 24 kwietnia 1771 r. w Toruniu. Od 1791 r. był lektorem języka i literatury polskiej na uniwersytecie w Lipsku, następnie bibliotekarzem Załuskich w Warszawie i Ossolińskich w Wiedniu. W 1803 r. założył Liceum Warszawskie, którego był pierwszym dyrektorem. Był też jednym z organizatorów Uniwersytetu Warszawskiego, stając się jednym z jego profesorów. W 1819 r. założył bibliotekę uniwersytecką. W okresie Księstwa Warszawskiego był członkiem Izby Edukacji Publicznej, stał na czele Dyrekcji Edukacji Narodowej i pełnił funkcję prezesa Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych. Był również członkiem Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i wielu zagranicznych towarzystw naukowych i akademii. Głównym dziełem Lindego jest sześciotomowy Słownik języka polskiego, którego pierwsze wydanie ukazało się w latach 1807-1814. Jest to jedno z największych osiągnięć nauki polskiej doby Oświecenia. Słownik ma charakter historyczny i zawiera ok. 60 tysięcy haseł wyrazowych, obficie ilustrowanych cytatami. W 1806 r. w uznaniu swych zasług naukowych Linde został nobilitowany. Głęboko angażował się w działania warszawskiej parafii ewangelicko-augsburskiej, gdzie w latach 1813-1819 był prezesem kolegium kościelnego. W latach 1828-1837 był też prezesem Konsystorza Generalnego obu wyznań ewangelickich w Królestwie Polskim. Spoczywa na warszawskim cmentarzu ewangelicko-augsburskim.

11.08.1494 – zmarł Hans Memling (ur. w 1433), wybitny malarz niderlandzki, twórca m.in. słynnego „Sądu Ostatecznego”, znajdującego się w kościele NMP w Gdańsku; również portrecista. Jego dzieła znajdują się w najbardziej znanych muzeach światowych.

12.08.1553 - Papież Juliusz III polecił skonfiskować i spalić wszystkie egzemplarze Talmudu i innych pozabiblijnych ksiąg żydowskich; czytanie i przechowywanie Talmudu zostało zakazane.

13.08.1727 – Dwudziestosiedmioletni Mikołaj Ludwik hrabia von Zinzendorf zorganizował społeczność „Unitas Fratrum”, włączając do niej protestanckich uchodźców z Czech, prześladowanych tam za wiarę. Pierwsza Wieczerza Pańska Wspólnoty Braterskiej w Berthelsdorfie.

19.08.1662 - w Paryżu zmarł Blaise Pascal, francuski matematyk i fizyk, filozof i pisarz. Urodził się 19 czerwca 1623 r. w Clermont-Ferrand w rodzinie wybitnego matematyka, Étienne Pascala. Bardzo wcześnie ujawniły się jego wielkie uzdolnienia naukowe; jest on m.in. jednym z prekursorów rachunku różniczkowego i rachunku całkowego, konstruktorem jednej z pierwszych maszyn rachunkowych, zajmował się hydrostatyką i zagadnieniami związanymi z badaniem zjawisk ciśnienia atmosferycznego. Przez siostrę, zakonnicę z Port-Royal, związany był ze środowiskiem jansenistów. Jego nawrócenie w 1654 r. sprawiło, że całkowicie poświęcił się zagadnieniom religijnym występując jako obrońca jansenizmu i krytyk obłudnej moralności jezuickiej. Ciężka choroba i przedwczesna śmierć przerwały jego pracę nad wielką apologią chrześcijaństwa, jednakże jego notatki zostały opublikowane pośmiertnie przez przyjaciół jako Myśli w 1669 r. (przekład polski Tadeusza Boya-Żeleńskiego w 1921 r.). Poglądy Pascala zostały potępione przez Kościół rzymskokatolicki jako heretyckie, a jego dwie książki: Prowincjałki i Myśli zostały umieszczone na indeksie ksiąg zakazanych.

20.08.1639 - w Gdańsku zmarł Martin Opitz, wybitny pisarz niemiecki epoki baroku. Urodził się 23 grudnia 1597 r. w Bunzlau na Śląsku (Bolesław), w rodzinie mieszczańskiej. Wiedzę zdobywał w gimnazjach we Wrocławiu i Bytomiu, studiował prawo we Frankfurcie i w Heidelbergu. W 1620 r. przebywał w Holandii, skąd udał się do Siedmiogrodu, gdzie wykładał w gimnazjum w Weißenburgu. Stamtąd w 1623 r. powrócił na rodzinny Śląsk i podjął pracę na dworze księcia legnicko-brzeskiego. W 1626 r. znalazł się na dworze burgrabiego von Dohna jako sekretarz i kierownik tajnej kancelarii. W tym czasie powierzono mu też kilka misji dyplomatycznych. W 1627 r. został nobilitowany przez cesarza Ferdynanda II jako Opitz von Boberfeld. Po dwóch latach został pisarzem królewskim, a w 1633 r., po śmierci burgrabiego von Dohna, powrócił na dwór legnicki. Polski król Władysław IV w 1636 r. mianował go "królewskim historykiem" i powołał do Gdańska, gdzie Opitz przebywał aż do śmierci podczas wielkiej zarazy w 1639 r. Jest autorem pierwszej poetyki w języku niemieckim, Buch von der deutschen Poeterei (1624) i twórcą systemu sylabotonicznego w niemieckiej wersyfikacji, zasłynął też jako obrońca czystości języka niemieckiego i jego wartości jako języka literackiego. Był tłumaczem tekstów biblijnych, dzieł Sofoklesa, Seneki i Johna Barclaya.

20.08.1912 - w Londynie zmarł William Booth, założyciel i pierwszy generał Armii Zbawienia. Urodził się 10 kwietnia 1829 r. w Nottngham, w Anglii, w rodzinie anglikańskiej. Przeżywszy nawrócenie związał się z ruchem metodystycznym i głęboko zaangażował w działania na rzecz najuboższych. W roku 1858 został kaznodzieją świeckim, odłączył się od metodystów i w latach 1861-1865 prowadził działalność misyjną wśród ludzi ubogich i upadłych moralnie. W 1865 r. utworzył East London Mission, przekształcając ją następnie w Christian Mission, której został superintendentem, a następnie tworząc z niej Armię Zbawienia i stając na jej czele jako generał. Organizacja ta, przez jednych wyśmiewana, a przez drugich podziwiana, niewątpliwie odegrała i odgrywa ważną rolę w zakresie doprowadzania do Chrystusa tych, którymi nikt nie chce się zająć. Dzieło Bootha zostało po jego śmierci docenione przez wybitne osobistości, m.in. przez króla Anglii i cesarza Niemiec. W Polsce działalność Armii Zbawienia się nie rozwinęła. Kilkanaście lat temu brytyjskie oddziały Armii Zbawienia organizowały wspólnie z lokalnymi parafiami akcję ewangelizacyjną w kilku dużych miastach Polski, m.in. w Katowicach.

21.08.1741 - Georg Friedrich Händel rozpoczął komponowanie oratorium Mesjasz. "Gdy to pisałem, sam nie wiem, czy znajdowałem się w ciele, czy poza ciałem" - wyznał później twórca, który był głęboko wierzącym chrześcijaninem.

23.08.1948 - "Społeczność Kościołów, które przyjmują Pana Jezusa Chrystusa jako Boga i Zbawiciela", została formalnie ukonstytuowana w Amsterdamie. Później przyjęła nazwę Światowej Rady Kościołów.

23.08.1572 - w Paryżu został zamordowany Gaspard de Châtillon de Coligny, admirał Francji i przywódca francuskich hugenotów. Urodził się w 1519 r. i był synem Gasparda de Coligny, marszałka Francji. Odznaczył się w latach 1543-1545 w kampaniach we Flandrii, Włoszech i pod Boulogne. Przyczynił się do reorganizacji armii francuskiej i był twórcą pierwszego kodeksu dyscypliny wojskowej. Admirałem Francji został mianowany w 1552 r. Zasłużył się troską o rozwój francuskiej floty i popierał kolonizację terenów zamorskich. W r. 1557 dostał się do niewoli hiszpańskiej, w której przebywał przez dwa lata; zapoznał się wówczas z pismami Reformatorów i nawrócił na ewangelicyzm. Po śmierci króla Henryka II odsunął się od działalności publicznej i dopiero w momencie wybuchu wojen religijnych w 1562 r. stanął na czele hugenotów. Po zawarciu w 1570 r. pokoju w Saint-Germain, przybył na dwór królewski wywierając znaczny wpływ na króla Karola IX. Rosnące znaczenie de Coligny'ego i szlachty protestanckiej we Francji zagrażało pozycji królowej Katarzyny Medycejskiej, która wraz z synem Henrykiem księciem Anjou (późniejszym Henrykiem III), również krótkotrwałym królem Polski (jako Henryk Walezy), oraz z Henrykiem Gwizjuszem, fanatycznym wrogiem protestantów, uknuła spisek skierowany przeciwko protestantom, do którego ostatecznie udało się również wciągnąć króla. Spiskowcy doprowadzili do bestialskiego zamordowania sędziwego i chorego admirała, którego śmierć stała się hasłem do rozpoczęcia rzezi protestantów. Była to tzw. Noc św. Bartłomieja (23/24 sierpnia 1572 r.) po której do końca października - według świadectw współczesnych - wymordowano ok. 100 tys. ewangelików.

23/24.08.1572 - noc św. Bartłomieja, podczas której dokonano - przede wszystkim w Paryżu, ale również w innych miastach Francji, m.in. w Orleanie, Tuluzie, Rouen, Bordeaux i in. - masowej rzezi hugenotów (tak nazywano francuskich protestantów). Spisek antyprotestancki zawiązała Katarzyna Medycejska wespół z Gwizjuszami i Henrykiem Walezjuszem (królem Polski, a później Francji), za wiedzą rządzącego króla Karola IX. Okazją do wymordowania ewangelików było wesele Henryka Nawarskiego i Małgorzaty de Valois, które miało przypieczętować pokój pomiędzy katolikami a protestantami, gdyż Henryk był protestantem. Do Paryża przybyła licznie szlachta hugenocka wraz ze swymi przywódcami. Katolicy wymordowali ok. 100 tys. protestantów (wg współczesnych świadectw), w tej liczbie admirała de Coligny, bohatera Francji. Papież Grzegorz XIII z tej okazji nakazał odśpiewanie "Te Deum" i wybicie medalu pamiątkowego.

24.08.1456 – W Moguncji (Mainz) zakończono oprawę nakładu drugiego tomu Biblii Gutenberga. W ten sposób zakończył się trwający dwa lata druk pierwszej na świecie książki wydrukowanej przy użyciu ruchomych czcionek.

2.09.1872 - zmarł Nikolai Frederik S. Grundtvig, duński teolog, historyk i poeta. Urodził się 8 września 1783 r., jako teolog był zwolennikiem czystego protestantyzmu, co nie było zgodne z kierunkiem reprezentowanym przez ówczesne władze kościelne i doprowadziło go do rezygnacji z czynnej służby w Kościele. Był gorącym patriotą i dążył do narodowego odrodzenia Danii. Założył pierwszy duński uniwersytet ludowy. Do końca życia poświęcał się działalności literackiej. Bardzo dużą popularnością cieszyły się jego poezje oraz liczne pieśni religijne, które wyrażały jego głęboką wiarę i po dziś dzień są obecne w śpiewnikach kościelnych.

4.09.1965 - w Lambarene (wówczas francuskie Kongo) zmarł Albert Schweitzer, teolog, filozof kultury, lekarz i misjonarz, również wirtuoz-organista, znakomity interpretator utworów J.S. Bacha, laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 1953 r.

5.09.1997 - w Kalkucie zmarła Matka Teresa, założycielka Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Miłości, laureatka Pokojowej Nagrody Nobla w 1979 r. W Indiach i innych krajach tworzyła domy opieki nad najuboższymi i umierającymi. Założone przez nią zgromadzenie zakonne działa obecnie w 126 państwach i prowadzi ponad 500 placówek.

5.09.1562 - zmarła Katharina Zell z domu Schütz, pastorowa w Straßburgu. Urodziła się w Straßburgu około 1497 r. W 1523 r. wyszła za mąż za pierwszego ewangelickiego proboszcza strassburskiej katedry, Matthäusa Zella, który w 1518 r. przybył tu ze swego rodzinnego Fryburga. Katharina Zell zagospodarowała plebanię, a następnie opuszczony klasztor franciszkański, w którym urządziła miejsce schronienia dla przybywających do miasta z innych stron prześladowanych i wypędzanych protestantów. W 1524 r. rozpoczęło się pierwsze wielkie prześladowanie protestantów w Austrii i w 1525 r. przybyło stamtąd do Straßburga ponad trzy tysiące uchodźców. W 1529 r. znalazł tu schronienie również Zwingli. Pastorowa Zell nie wdawała się w spory teologiczne i nie starała się specjalnie przejmować argumentami Zwingliego czy nowochrzczeńców. Uważała, że jej podstawowym obowiązkiem jest troska o bliźnich i udzielanie pomocy wszystkim jej potrzebującym zgodnie z przykładem Chrystusa. W późniejszych latach towarzyszyła mężowi, gdy przenosił się do Konstancji (Konstanz), Norymbergi (Nürnberg), a ostatecznie do Wittenbergi. Nie znamy dokładnie roku jej zgonu, ostatnia pewna wzmianka o niej pochodzi z roku 1562. Była pierwszą pastorową, a jej życie i służba były dobrym świadectwem jej ewangelicznej wiary.

5.09.1563 - ukazała się Biblia Brzeska.

13.09.1565 – w Neuchâtel zmarł Guillaume (Wilhelm) Farel, reformator szwaj-carski. Urodził się w 1489 r. w Gap (Hautes-Alpes), studia teologiczne odbył w Paryżu, skąd musiał uchodzić z powodu otwartych wystąpień przeciwko kultowi świętych. W Meaux zetknął się z doktryną Lutra, następnie studiował u Erazma z Rotterdamu. Podczas dysputy teologicznej w Bazylei w 1524 r. wystąpił jako zwolennik nauki Zwingliego. Od 1529 r. przebywał w Bernie, skąd odbywał liczne podróże do innych miast szwajcarskich, szerząc reformację w duchu kalwińskim. Ściśle współpracował też z Kalwinem, w dużym stopniu przyczyniając się do ugruntowania Reformacji w Genewie; był też głównym reformatorem miasta Neuchâtel. Jest autorem kilku dzieł teologicznych, mających dziś znaczenie jedynie historyczne.

13.09.1872 – w Norymberdze zmarł Ludwig Feuerbach, niemiecki filozof i teoretyk religii. Urodził się 28 lipca 1804 r. w Landshut (Bawaria), w rodzinie pietystycznej. Rozpoczął studia teologiczne w Heidelbergu i Berlinie, pod wpływem Hegla zmieniając je na filozoficzne. W 1826 r. uzyskał doktorat w Erlangen, habilitował się w 1828 r. i był wykładowcą filozofii. Utraciwszy katedrę z powodu publikacji antyreligijnej rozprawy, osiadł w Bruckbergu. W 1848 r. wygłosił w Heidelbergu słynne wykłady o istocie religii. Ostatni okres życia spędzał w samotności, bez utrzymywania jakichkolwiek kontaktów naukowych. Był twórcą materializmu antropologicznego, stopniowo wszakże zmierzając ku materializmowi mechanicystycznemu. Na język polski przełożono m.in. jego Wykłady o istocie religii i Istotę chrześcijaństwa.

14.09.1992 – w Essen zmarł ks. prof. dr Jerzy Gryniakow, teolog, rektor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. Urodził się 8 listopada 1925 r. we Włocławku, w latach 1947-1951 studiował na Wydziale Teologii Ewangelickiej Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie uzyskał magisterium. Ordynowany w 1951 r., pracował w parafiach w Piotrkowie Trybunalskim i Zelowie-Bełchatowie. W 1970 r. rozpoczął pracę naukowo-pedagogiczną w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej, gdzie w 1976 r. uzyskał habilitację, a w 1983 r. profesurę. Od 1981 r. był prorektorem tej uczelni, a w latach 1987-1990 jej rektorem. Był członkiem krajowych i zagranicznych kolegiów i towarzystw naukowych, opublikował szereg rozpraw i artykułów, wydał kilka książek i skryptów. W Kościele Ewangelicko-Augsburskim był ogólnopolskim duszpasterzem młodzieżowym i przewodniczącym synodalnej Komisji Młodzieżowej, był członkiem Synodu i radcą Konsystorza. Przygotowywał ewangelickie audycje radiowe dla Polskiego Radia oraz dla Ewangelickiej Misji Radiowej „Chrystus żyje” w Bielefeld. Działał również na polu ekumenicznym.

15.09.1569 - w Brukseli zmarł Pieter Brueghel, najwybitniejszy malarz niderlandzki XVI w. Urodził się między 1525 a 1530 r. pod Bredą. Uczył się u wybitnych mistrzów tego okresu, we wczesnym okresie życia odbył podróż artystyczną do Włoch. Działał następnie w Antwerpii, a od 1563 r. w Brukseli. Utrzymywał bliskie kontakty ze środowiskiem niderlandzkich humanistów. Pierwszy okres jego twórczości cechuje zainteresowanie pejzażem włoskim i alpejskim, drugi okres to prace graficzne i obrazy, głównie o tematyce alegorycznej, nawiązujące do stylu Hieronima Boscha. Okres trzeci to również kompozycje alegoryczne, znajdujące inspirację w Biblii. Wszystkie jego dzieła mają charakter moralizatorski, autor swą wiarę biblijną przekazuje językiem obrazów. Sztuka Brueghela stworzyła podstawę dla rozwoju malarstwa rodza-jowego i pejzażowego XVII w.

16.09.1498 - zmarł Tomas de Torquemada, urodzony w 1420 r. hiszpański duchowny katolicki, przeor klasztoru dominikanów w Segowii, inkwizytor generalny Kastylii i Aragonii, a od 1484 r. całej Hiszpanii. Poddając oskarżonych o herezję badaniom, stosował wobec nich tortury, a wyroki śmierci wykonywano paląc skazanych na stosie. Oblicza się, że Torquemada wysłał na stos ponad 10 tysięcy, natomiast na galery i więzienia skazał 97 tys. osób. Od 1480 r. inkwizycja systematycznie tępiła też wyznawców judaizmu. Pod wpływem Torquemady król Ferdynand V w 1492 r. wydał edykt wypędzający Żydów z Hiszpanii.

17.09.1575 - w Zurychu zmarł Heinrich Bullinger, teolog i reformator. Urodził się 18 lipca 1504 r. w Bremgarten, studiował w Emmerich i w Kolonii, a od 1523 r. był wykładowcą w szkole cystersów w Kappel. Jego kazania na temat potrzeby reformy Kościoła miały duży wpływ na sekularyzację klasztorów. Od 1529 r. był kaznodzieją w Bremgarten, a od 1531 r. przebywał w Zurichu, po śmierci Zwingliego stając na czele ruchu reformacyjnego w Szwajcarii. Bullinger był zwolennikiem nauki Zwingliego i w sporze o znaczenie Wieczerzy Pańskiej, którą pojmował jedynie jako wspomnienie Ostatniej Wieczerzy, opowiadał się przeciwko Lutrowi. Starając się o zjednoczenie kalwinistów ze zwinglianistami doprowadził do sformułowania doktryny Kościołów reformowanych najpierw w Confessio helvetica prior (1536), a następnie Confessio helvetica posterior (1566), mających charakter polemiczny wobec luteranizmu i katolicyzmu. To ostatnie wyznanie wiary, mające charakter zdecydowanie kalwińsko-zwingliański, zostało przyjęte przez Kościoły reformowane w Szwajcarii, Francji, Polsce, Holandii, Szkocji i na Węgrzech. Bullinger był również autorem wielu komentarzy biblijnych, kazań i ogromnej liczby listów.

21.09.1522 - ukazało się pierwsze wydanie dokonanego przez ks. dr. Marcina Lutra przekładu Nowego Testamentu na język niemiecki.

21.09.1558 - w klasztorze San Yuste w Hiszpanii zmarł Karol V Habsburg, cesarz rzymski narodu niemieckiego w latach 1519-1558 i król Hiszpanii w latach 1516-1556 (tam jako Karol I). Urodził się w 1500 r., był synem Filipa I Pięknego i Joanny Obłąkanej Aragońskiej, a wnukiem cesarza Maksymiliana I. Prowadząc bardzo zgrabnie korzystną dla swych interesów politykę międzynarodową i skutecznie wypierając Francję z Włoch, pochłonięty był ideą przywrócenia jedności religijnej na gruncie katolicyzmu. W 1521 r. wydał słynny edykt wormacki skazujący Lutra i jego zwolenników na banicję, na sejmie Rzeszy w Spirze przeforsował uchwały antyreformacyjne, przeciwko którym część książąt i miast założyła w 1529 r. protestację (od czego pochodzi nazwa "protestantyzm"). Opozycja antycesarska utworzyła związek szmalkaldzki w 1530 r., który Karol V próbował zwalczać zbrojnie kierując się zarówno przekonaniami religijnymi jak i dążeniem do złamania oligarchii książąt. Wprawdzie odniósł zdecydowane zwycięstwo militarne pod Mühlbergiem w 1547 r., nie udało mu się jednak złamać przeciwników. Ostatecznie na sejmie w Augsburgu w 1555 r. przyjęto kompromisowa zasadę "cuius regio, eius religio" (kto włada krajem, tego religia obowiązuje poddanych). Karolowi V nie udało się więc przywrócić jedności religijnej ani wzmocnić władzy kosztem ograniczenia praw książąt. Nie powiodły się również jego próby wywarcia wpływu na uchwały soboru trydenckiego, ponieważ popadł w zatarg z papieżem Pawłem III. Abdykował formalnie w lutym 1558 r.

21.09.1860 - we Frankfurcie nad Menem zmarł Arthur Schopenhauer. Urodził się 22 lutego 1788 r. w Gdańsku, studiował w Getyndze, Berlinie i Jenie. Habilitował się w 1813 r., prowadził następnie wykłady filozofii na Uniwersytecie Berlińskim. W 1831 r. przeniósł się do Frankfurtu nad Menem. W swych pismach nawiązywał do myśli Immanuela Kanta i filozofii hinduskiej. Głównym jego dziełem jest Świat jako wola i przedstawienie (1819, wyd. polskie 1994). Podstawą swojej etyki uczynił Schopenhauer współczucie, stwierdzając, że cierpienie jest stanem wszystkich istot żyjących.

21.09.1877 - powstał Błękitny Krzyż, organizacja międzynarodowa, zrzeszającą w 43 państwach świata około 40 tys. członków. Historia tej organizacji sięga połowy XIX wieku, gdy w Wielkiej Brytanii, Szwajcarii, Holandii, Niemczech i Szwecji powstawały pierwsze chrześcijańskie organizacje niosące pomoc ludziom uzależnionym od alkoholu. Na początku XX wieku stowarzyszenia krajowe utworzyły federację pod nazwą Międzynarodowe Stowarzyszenie Błękitnego Krzyża z siedzibą w Szwajcarii. Od lat siedemdziesiątych XX w. stowarzyszenie to działa również w Polsce, w oparciu o ośrodek w Dzięgielowie k. Cieszyna. Błękitny Krzyż łączy wartości chrześcijańskie z leczeniem uzależnień. Organizacja ma charakter ponadwyznaniowy i ekumeniczny. Ruch ten za swoją misję uważa podkreślanie znaczenia wiary dla procesu zdrowienia z uzależnienia. Wyraźnie jednak wskazuje, że różnie można to znaczenie postrzegać, tj. od stosowania ewangelizacji jako koncepcji terapeutycznej do stosowania konwencjonalnej, profesjonalnej terapii psychologicznej tyle, że przez wierzący personel.

22.09.1566 - zmarł w Berlinie Johann Agricola (Schneider), protestancki teolog i reformator. Urodził się 20 kwietnia 1492 r. w Eisleben, po studiach w Lipsku przeniósł się do Wittenbergi, gdzie w 1518 r. uzyskał stopień magistra teologii. Przyjaźnił się z Lutrem i Melanchtonem. Był organizatorem życia kościelnego i reformatorem szkolnictwa w Eisleben, towarzyszył też księciu Albrechtowi z Mansfeldu podczas sejmów Rzeszy w Spirze, Augsburgu i Ratyzbonie. Ewolucja jego poglądów teologicznych, uwikłanie się w spory, a wreszcie głoszenie stworzonej przez siebie nauki o podwójnym objawieniu (objawieniu łaski i gniewu), doprowadziło do konfliktu z Lutrem. Utraciwszy prawo wykładania na uniwersytecie w Wittenberdze, Agricola przeniósł się do Berlina, gdzie od 1540 r. był nadwornym kaznodzieją elektora brandenburskiego Joachima II, który w 1548 r. mianował go generalnym superintendentem i wizytatorem Marchii Brandenburskiej. Agricola był autorem wielu pieśni kościelnych popularnych w czasach reformacyjnych.

22.09.1734 - Wyznawcy Chwały Chrystusa, czyli uczniowie XVI-wiecznego śląskiego reformatora Kaspara Schwenckfelda von Ossig, osiedlili się w Pennsylwanii. Kaspar Schwenckfeld, urodzony we wrześniu 1489 r. w rodzinnym majątku Ossig bei Lüben (Lubin) w księstwie legnickim, wykształcony na uniwersytetach w Kolonii i Frankfurcie nad Odrą, bardzo wcześnie opowiedział się po stronie Reformacji i dzięki jego działalności już w 1524 r. luteranizm zapanował w Legnicy. Popadł jednakże w konflikt z Lutrem m.in. w związku z odmiennym pojmowaniem zagadnienia wolnej woli i łaski oraz różnicami chrystologicznymi. Zwolennicy Schwenckfelda tworzyli skupiska głównie na Śląsku, a ich przywódca, wygnany ze Śląska w 1528 r., przeniósł się wpierw do Strassburga, a po 1533 r. do Augsburga. Zmarł 10 grudnia 1561 r. w Ulm. Szwenkfeldian wypędzono z Europy w 1721 r. Do dziś działają w USA. Pisma Schwenckfelda wywarły znaczący wpływ na rozwój myśli religijnej mistyków protestanckich, również kwakrów.

22.09.1882 – zmarł ks. Leopold Marcin Otto, ewangelicki duchowny, pisarz i wydawca, działacz społeczny i narodowy. Urodził się 2 listopada 1819 r. w Warszawie, studiował w Dorpacie i Berlinie, pracował jako duszpasterz w Kaliszu, Piotrkowie i Warszawie. W roku 1863 rozpoczął wydawanie „Zwiastuna Ewangelicznego”, jedynego wówczas polskiego pisma ewangelickiego, które redagował aż do śmierci. Prześladowany przez władze rosyjskie przeniósł się do Cieszyna, gdzie został wybrany proboszczem parafii i gdzie wprowadził kazania w języku polskim, organizując jednocześnie i prowadząc działalność społeczno-narodową. W 1865 r. uzyskał doktorat teologii na uniwersytecie w Lipsku, w 1868 r. został członkiem korespondentem Krakowskiego Towarzystwa Naukowego. W 1875 r. powrócił do Warszawy, inicjując tam m.in. powstanie diakonatu.

25.09.1555 – Augsburski pokój religijny, wprowadzając oficjalne uznanie Kościoła ewangelickiego, utrwalił wyznaniowy podział Niemiec i ustanowił równowagę polityczną pomiędzy obu wyznaniami.

30.09.420 - w Betlejem zmarł Hieronim, tłumacz Pisma Świętego, egzegeta, doktor Kościoła. Urodził się w 347 r. w Strydonie (Dalmacja) w zamożnej rodzinie chrześcijańskiej. Studiował w Rzymie, gdzie został ochrzczony w 366 r. W 378 r. przyjął święcenia kapłańskie w Antiochii, a po powrocie do Rzymu powierzono mu rewizję łacińskich przekładów Pisma Świętego. Od 386 r. Hieronim mieszkał w Betlejem, w założonym przez siebie klasztorze, prowadząc wykłady i pracując nad komentarzami do Pisma Świętego. Zmarł podczas pracy nad komentarzem do Księgi Ezechiela. Hieronim należał do najwybitniejszych biblistów w dziejach Kościoła; jego zasługą jest opracowanie jednolitego przekładu Pisma Świętego na język łaciński, czyli język, którym posługiwał się cały świat starożytny, oraz ustalenie zasad hermeneutyki biblijnej i egzegezy Biblii.