Upamiętnienie polskich więźniów obozu koncentracyjnego w Dachau

Polsko-niemieckie upamiętnienie w 83. rocznicę pierwszej deportacji Polaków do obozu w Dachau.

W niedzielę 18 września 2022 r. o godz. 15.00 w Ewangelickim Kościele Pojednania w Miejscu Pamięci w Dachau, we współpracy z Towarzystwem Niemiecko-Polskim w Monachium, odbędą się uroczystości upamiętniające 83. rocznicę pierwszej deportacji Polaków do obozu koncentracyjnego w Dachau.

W uroczystości udział wezmą m.in. polski członek ruchu oporu i osoba, która przeżyła obóz koncentracyjny w Dachau, prof. dr hab. Leszek Żukowski (93) z Warszawy, polska pisarka Maria Aniśkowicz, której pradziadek Jakub Sabasz został zamordowany w obozie koncentracyjnym w Dachau, ocalały z Holokaustu Ernst Grube (89, przewodniczący Wspólnoty Obozów Dachau), przewodniczący Bundesratu i premier Turyngii Bodo Ramelow, dyrektor Hedwig Bäuml, która bierze udział w wymianie polsko-niemieckiej projektu „Księga Pamięci Więźniów Obozu Koncentracyjnego w Dachau” z młodzieżą z Ignaz-Taschner-Gymnasium w Dachau, Jan Kwiatkowski (Poznań), były wolontariusz „Aktion Sühnezeichen Friedensdienste” przy Kościele Pojednania i doradca ds. pamięci, Anna Baumgartner z zarządu Towarzystwa Niemiecko-Polskiego w Monachium, a także ks. Edwin Pech (Karpacz), przedstawiciel Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce  oraz ks. dr Björn Mensing, duchowny ewangelicki i historyk w Kościele Pojednania.

Już 16 września 1939 roku, dwa tygodnie po niemieckiej inwazji na Polskę, 25 mężczyzn ze Wschodniego Górnego Śląska zostało wywiezionych do obozu koncentracyjnego w Dachau. 23 września 1939 r. kolejny transport z Polski przywiózł do Dachau 74 więźniów. Do czasu wyzwolenia obozu w obozie koncentracyjnym w Dachau ucierpiało łącznie ponad 40 700 osób z Polski, wśród nich prawie 10 000 więźniów żydowskich. Polscy więźniowie byli największą grupą narodowościową w tym obozie koncentracyjnym. O ile początkowo byli tam tylko mężczyźni, to w ostatnich latach wojny do Dachau wywieziono także około 1600 kobiet z Polski. W obozie zostało zamordowanych 8390 polskich więźniów. Wśród więźniów byli również duchowni ewangeliccy z Polski.

Julia Cortis, dziennikarka bawarskiego radia, będzie czytać listy i zapiski z dzienników polskich więźniów obozu koncentracyjnego w Dachau. Podczas uroczystości wystąpi młoda sopranistka Helena Huber. Wykona Psalm 22 autorstwa Rachel Knobler (1924-2017) polskiej żydówki ocalałej z obozu koncentracyjnego.

Swoją obecność potwierdzili konsul generalny RP Jan M. Malkiewicz oraz Karl Freller, pierwszy wiceprzewodniczący bawarskiego parlamentu krajowego i dyrektor Bawarskiej Fundacji Miejsc Pamięci, a także krewni prześladowanych przez nazistów z Niemiec i zagranicy.

Lista duchownych ewangelickich, którzy zginęli oraz byli więźniami w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym w Dachau

I. Duchowni luterańscy, którzy zginęli
1. Ks. Leon May ur. 1 maja 1847 r. (miejsce urodzenia Preny – Polska, obecnie Litwa), Ordynowany 16 lutego 1902 r. Wikariusz w Łodzi (1902 r.), następnie proboszcz Parafii w Bełchatowie (1905 r.), Ozorkowie (1911 r.) i od 1913 r. w Tomaszowie Mazowieckim. Od 1937 r. Senior (Biskup) Diecezji Piotrkowskiej. Aresztowany 6 października 1939 r. do czerwca 1940 r. przebywał w areszcie w Tomaszowie Mazowieckim, następnie w Łodzi przy ul. Sterlinga. 19 lipcu 1940 r. wywieziony do obozu koncentracyjnego w Dachau, umieszczony w karnej kompani. Zmarł
19 grudnia 1940 r.
2. Ks. Aleksander Falzmann ur. 24 sierpnia 1887 r. (miejsce urodzenia Łódź), ordynowany 8 grudnia 1912 r. Wikariusz w Łodzi, a od 1913 r. proboszcz administrator w Parafii w Pułtusku. Od 1920 r. Proboszcz Parafii w Zgierzu. Radca Konsystorza. Aresztowany 28 września 1939 r. w Zgierzu. Przewieziony do więzienia w Łodzi na ul. Sterlinga. 5 lipca 1940 r. przewieziony do obozu koncentracyjnego w Dachau, 30 sierpnia 1940 r. przewieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen w dniu 14 grudnia 1940 r. wrócił do Dachau. Zmarł 4 maja 1942 r.
3. Ks. Jan Zmełty ur. 1 lipca 1913 r. (miejsce urodzenia Zabłocie Bogumin – Śląsk Cieszyński). Katecheta w Cieszynie i tam aresztowany, przewieziony w dniu 28 kwietnia 1940 r. do obozu koncentracyjnego w Dachau (nr obozowy 6971), następnie w dniu 5 czerwca 1940 r. do obozu koncentracyjnego w Mauthausen-Gusen, w dniu 8 grudnia z powrotem do Dachau gdzie 30 kwietnia 1941 r.
4. Ks. Bronisław Gutka. Zginął w obozie koncentracyjnym w Dachau 6 maja 1942 r.

II. Duchowni luterańscy, którzy przeżyli (zostali zwolnieni lub wyzwoleni)

1. ks. Józef Berger
2. ks. Paweł Bocek
3. ks. Józef Fierla
4. ks. Władysław Fierla
5. ks. Edmund Friszke
6. ks. Woldemar Gastpary
7. ks. Artur Gerwin
8. ks. Alfred Haupman
9. ks. Karol Klus
10. ks. Karol Krzywoń
11. ks. Zygfryd Loppe
12. ks. Waldemar Lucer
13. ks. Karol Minker (Kościół Unijny)
14. ks. Paweł Nikodem
15. ks. Waldemar Preiss
16. ks. Paweł Roman
17. ks. diakon Edward Schendel (Szendel)
18. ks. Henryk Wegener

Opracowanie na podstawie:
1. W cieniu śmierci – praca zbiorowa pod redakcją ks. dra Tadeusza Wojaka. Wydawnictwo Zwiastun (Warszawa) 1970 r.
2. Polski protestantyzm w czasie nazizmu i komunizmu – Zbiór studiów
pod redakcja dra Jarosław Kłaczkowa. Wydawnictwo Adam Marszałek (Toruń) 2009 r.
3. Namen statt Nummern Dachauer Lebensbilder und Erinnerungsarbeit – Evangelische Verlagsanstalt – Leipzig 2009 r.

Uroczystość będzie można obejrzeć również online: https://www.facebook.com/events/1053082908680644.

zdj. ks. dr Björn Mensing