Ewangelicyzm

Mnich augustiański Marcin Luter (1483-1546), ogłaszając 31 października 1517 r. w Wittenberdze 95 tez przeciw praktyce odpustów, dał początek Reformacji, w wyniku której zrodziła się nowa, odrębna gałąź chrześcijaństwa.

Ruch reformacyjny próbowano zdławić decyzjami administracyjnymi, przeciw którym na II Sejmie Rzeszy w Spirze w 1529 r. zaprotestowali książęta i przedstawiciele miast popierający działalność Lutra. W nawiązaniu do tego protestu przeciwnicy Reformacji nazywali odtąd jej zwolenników „protestantami”. Oni sami woleli się określać mianem „ewangelików”.

Protestanci

W pierwszej fazie protestantami nazywano wyłącznie zwolenników luterskiego nurtu Reformacji, później objęto tą nazwą również tych wszystkich chrześcijan, którzy związali się z ewangelicyzmem reformowanym (wyznawców zwinglianizmu, kalwinizmu i pokrewnych nurtów). Z biegiem czasu mianem „protestanci” zaczęto określać zarówno członków wspólnot przedreformacyjnych (włoscy waldensi, bracia czescy), jak i poreformacyjnych (baptyści, metodyści, kwakrzy, adwentyści, zielonoświątkowcy i inni). Funkcję pomostu między protestantyzmem a katolicyzmem zachował anglikanizm (wyznawany w Anglii od 1534 roku).

Naczelne zasady Reformacji

Naukę reformacyjną można streścić w czterech hasłach, będących również zasadami Reformacji: tylko Pismo, tylko Chrystus, tylko łaska, tylko wiara.

Tylko Pismo Święte – Sola Scriptura

Reformacja wezwała Kościół do powrotu do Pisma Świętego. Zasada sola Scriptura oznacza, że jedynym źródłem wiary i życia każdego chrześcijanina jest Biblia. Wiary i życia nie może bowiem kształtować tradycja i ludzkie dogmaty. Wiara wyrasta jedynie ze Słowa Bożego i przez to Słowo jest w nas kształtowana i rodzi nowe życie. Dlatego też to, co jest nie zgodne ze Słowem Bożym musi być odrzucone i usunięte z życia świadomie wierzącego człowieka. Chrześcijanin nie powinien iść w życiu wiary za głosem zwiastowania, które nie wypływa jedynie z Pisma Świętego. Słowa Biblii uczą nas: „Całe Pismo przez Boga jest natchnione i pożyteczne do nauki, do wykrywania błędów, do poprawy, do wychowywania w sprawiedliwości” (2 Tm 3,16).

Tylko Chrystus – Solus Christus

Ta szczególna zasada: solus Christus oznacza, że jedynym Zbawicielem świata, Panem życia i śmierci, jedynym i prawdziwym pośrednikiem między Bogiem Ojcem a człowiekiem jest Jezus Chrystus. Jedynie On powinien być przedmiotem wszelkiego uwielbienia i czci. Zasada – tylko Chrystus – wyklucza na podstawie Pisma Świętego pośrednictwo Marii Panny i świętych na drodze zbawienia człowieka. Marię należy stawiać za wzór bogobojnego życia, otaczać szacunkiem, lecz modlić się należy jedynie do Boga przez Jezusa Chrystusa. Tylko przez Chrystusa i w Chrystusie dokonuje się odpuszczenie grzechów i zbawienie. Wierzymy, że „jeden jest Bóg, jeden też pośrednik między Bogiem a ludźmi, człowiek Chrystus Jezus”. (1 Tm 2,5).

Tylko łaska – Sola gratia

Człowiek zostaje usprawiedliwiony przez Boga ze swoich grzechów jedynie z łaski, dzięki śmierci Jezusa Chrystusa na krzyżu. Łaska to niezasłużona przychylność Boga względem grzesznego człowieka. Bóg w żaden sposób nie jest niczym zobowiązany, żeby okazać dobro zgubionemu i grzesznemu człowiekowi. Żaden człowiek nie dał Bogu najmniejszego powodu do tego żeby Bóg okazał mu łaskę. Więc jeśli ktoś dostąpił daru zbawienia i przebaczenia grzechów, to nie jest to jego zasługą. Nie zrobił nic przed tym aktem zbawienia co spowodowało, że Bóg zwrócił się w Jego stronę i nie może zrobić nic by tą łaskę Boga pozyskać. „Albowiem zapłatą za grzech jest śmierć, lecz darem łaski Bożej jest żywot wieczny w Chrystusie Jezusie, Panu naszym.” (Rzym. 6,23).

Tylko wiara – Sola fide

Wiara jest zaufaniem Bogu, a nie zasługą względem Niego. Wiara jest warunkiem przyjęcia darowanego z łaski usprawiedliwienia. Bez wiary nie możemy przyjąć i przyswoić sobie daru Bożego. Posłuszeństwo woli Bożej i dobre uczynki są owocami wiary, która jest czynna w miłości do Boga i bliźniego. Jedynie w Chrystusie wiara może przynosić owoce w życiu codziennym.
„Albowiem łaską zbawieni jesteśmy przez wiarę, i to nie z was: Boży to dar, nie z uczynków, aby się kto nie chlubił” (Ef 2,8-9).

Głoszenie i nauczanie Słowa Bożego w nabożeństwie

Najważniejszym elementem nabożeństwa ewangelickiego jest głoszenie i nauczanie Słowa Bożego. Wiąże się z tym zasadnicza zmiana funkcji budynku kościelnego: kościół nie jest „mieszkaniem” Boga, lecz pomieszczeniem, w którym gromadzą się wierni, by słuchać kazania. Wnętrze kościoła ewangelickiego nie ma charakteru sakralnego, uświęca się dopiero wówczas, gdy rozbrzmiewa w nim Słowo Boże. Centralne miejsce w kościele zajmuje więc ambona. Kaznodzieja głoszący Słowo Boże musi być bowiem dobrze widziany i słyszany przez wszystkich uczestników nabożeństwa.

Na ołtarzu w kościele ewangelickim leży z reguły Biblia. W ten symboliczny sposób chce się wyrazić, że miarą i kryterium wszelkiego nauczania i wszelkiej działalności Kościoła jest Pismo Święte. Luter, przekładając Biblię z języków oryginalnych na język narodowy, zapoczątkował proces indywidualnego czytania i studiowania Pisma Świętego przez wierzących. Za przykładem Lutra poszli wnet ewangelicy w innych krajach. W Polsce pierwszy ewangelicki przekład Biblii ukazał się w 1563 roku. Udostępnienie Pisma Świętego każdemu chrześcijaninowi dzięki przekładom było urzeczywistnieniem reformacyjnej zasady o powszechnym kapłaństwie wszystkich wierzących. Zgodnie z nią, chrześcijanin może spotykać Boga nie tylko podczas nabożeństwa, lecz także przez indywidualne obcowanie ze Słowem Bożym.

Wyznanie wiary

Kościoły wyrosłe z Reformacji przyjmują sformułowania dogmatyczne uchwalone na soborach powszechnych zwołanych w pierwszych stuleciach. Przede wszystkim chodzi tu o dogmat Trójcy Świętej, przyjęty na Soborze w Nicei (325 r.), oraz dogmat o jedności ludzkiej i boskiej natury w Jezusie Chrystusie, uchwalony na Soborze w Chalcedonie (451 r.). Ewangelicy akceptują też podstawowe zasady wiary chrześcijańskiej sformułowane w trzech starokościelnych wyznaniach wiary. Są to: Apostolskie, Nicejsko-Konstantynopolitańskie i Atanazjańskie Wyznanie Wiary. Luteranizm i ewangelicyzm reformowany stworzyły w XVI i XVII wieku własne księgi wyznaniowe, które pełnią rolę wskazówki ułatwiającej interpretację Pisma świętego. W luteranizmie szczególnym autorytetem cieszy się dziś Mały Katechizm Lutra (1529) i Konfesja Augsburska (1530), w ewangelicyzmie reformowanym – Katechizm Heidelberski (1563) i II Konfesja Helwecka (1566).

Sakramenty

Kościoły wyrosłe z Reformacji podzielają wspólny pogląd, że sakrament to obrządek święty ustanowiony przez samego Jezusa Chrystusa, w którym pod widzialnymi znakami udzielana jest niewidzialna Łaska Boża. Tym kryteriom odpowiadają tylko Chrzest i Komunia Święta (Wieczerza Pańska).

Chrztu dokonuje się wzywając Boga w Trójcy Jedynego i polewając chrzczonego wodą. Praktykuje się zasadniczo chrzest dzieci, chociaż w czasach współczesnych, zwłaszcza w krajach zachodnich, upowszechnia się zwyczaj przyjmowania tego sakramentu w wieku dorosłym. Obowiązuje jedynie zasada, że chrzest jest czynnością niepowtarzalną.

Reformatorzy XVI wieku przywrócili prawo wszystkich wierzących do przyjmowania Komunii świętej pod dwiema postaciami. Brzemienna w skutki była kontrowersja między Lutrem a Ulrykiem Zwinglim (1484-1531), dotycząca sposobu obecności Chrystusa w komunijnych elementach chleba i wina; pierwszy mówił o obecności realnej, drugi – o symbolicznej. W XVI stuleciu był to wystarczający powód do rozejścia się obu nurtów Reformacji – luteranizmu i ewangelicyzmu reformowanego. Dopiero w czasach współczesnych, dzięki intensywnemu dialogowi teologicznemu, udało się przezwyciężyć wielowiekowe sprzeczności. Kościoły obu tradycji praktykują dziś szeroką wspólnotę komunijną. Wspólne Kościołom wyrosłym z Reformacji jest pojmowanie sakramentu Wieczerzy Pańskiej jako uroczystości wspólnotowej. Uważają, że Ciało i Krew Chrystusa pod postacią chleba i wina służą wyłącznie spożywaniu podczas wspólnego nabożeństwa.

Urząd duchownego

Urząd duchownego ewangelickiego jest urzędem służby, która polega na nauczaniu Ewangelii (głoszeniu kazań) i udzielaniu sakramentów (Chrztu i Komunii Świętej). Urząd ten został ustanowiony po to, aby ludzie mogli dostąpić wiary, a za jej pośrednictwem osiągnąć zbawienie wieczne. Kandydat na duchownego ewangelickiego musi ukończyć studia teologiczne i zdać ustalone przepisami kościelnymi egzaminy. W Kościołach wyrosłych z Reformacji panuje jednocześnie przekonanie, że wszyscy chrześcijanie są stanu duchownego. Jest to tzw. zasada powszechnego kapłaństwa wszystkich wierzących i ochrzczonych. Oznacza to, że w sytuacjach nadzwyczajnych, gdy z tej lub innej przyczyny we wspólnocie wierzących nie ma duchownego, może ona wyznaczyć ze swego grona osobę o odpowiednich walorach moralnych i intelektualnych do głoszenia Słowa Bożego i udzielania sakramentów.

Ocenia się, że na świecie żyje około 130 mln ewangelików – członków Kościołów wyrosłych bezpośrednio z Reformacji XVI wieku. Kościoły zrzeszone w Światowej Federacji mają ok. 78 mln członków (link). W Polsce tradycję luterańską i reformowaną pielęgnują: Kościół Ewangelicko-Augsburski (ok. 62 tys. wiernych) i Kościół Ewangelicko-Reformowany (ok. 4 tys. wiernych).